Λογοθεραπεία και παιδιά

Μαρία Κυριάκου Σολωμονίδου, Λογοπαθολόγος

Λογοθεραπεία είναι ένας ανεξάρτητος επιστημονικός κλάδος με στόχο την πρόληψη, αξιολόγηση και διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση των διαταραχών του λόγου ή της ομιλίας στα παιδιά και τους ενήλικες.

Ποιος ο ρόλος του Λογοπαθολόγου;
Ο ρόλος και οι υπευθυνότητες του Λογοπαθολόγου καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα. Αρχικά ο λογοπαθολόγος είναι υπεύθυνος για την αξιολόγηση και διάγνωση του προβλήματος. Με βάση τα αποτελέσματα, καταρτίζει και εκτελεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα λογοθεραπευτικής αγωγής με στόχο την αντιμετώπιση και αποκατάσταση της διαταραχής. Είναι μέλος πολυθεματικής ομάδας (π.χ. γιατρό, ψυχολόγο, φυσιοθεραπευτή,  εργοθεραπευτή, ειδικό παιδαγωγό κ.λ.π.) για καλύτερη σφαιρική αντιμετώπιση του περιστατικού. Παράλληλα δρα και σε ρόλο συμβούλου, κάνοντας συμβουλευτικές προς τους γονείς και το άμεσο περιβάλλον του ατόμου. Τέλος διαφωτίζει το κοινό με στόχο την πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση.




Ορισμοί
Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών και συναισθημάτων μεταξύ των ανθρώπων. Απαιτεί τις ικανότητες της κατανόησης και της έκφρασης του προφορικού και του γραπτού λόγου.
Λόγος είναι η ικανότητα της αναγνώρισης των λέξεων/εννοιών που ακούει ένα άτομο στο περιβάλλον και η ικανότητα συνδυασμού των λέξεων αυτών (ουσιαστικά, ρήματα, άρθρα κ.λ.π.) για τον σχηματισμό προτάσεων και την σωστή χρησιμοποίηση τους.
Ομιλία  είναι η ικανότητα συνδυασμού των ήχων για την άρθρωση των λέξεων, την σωστή ποιότητα της φωνής και τον ομαλό ρυθμό.

Με τι και με ποιους ασχολείται ο Λογοπαθολόγος;
Ο Λογοπαθολόγος ασχολείται με προβλήματα λόγου και ομιλίας, τόσο στα παιδιά, όσο και στους ενήλικες.

Προβλήματα λόγου στα παιδιά:

• Καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου: Το παιδί παρουσιάζει μία αργοπορία στην εξέλιξη του λόγου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Η αργοπορία αυτή επηρεάζει όλους του τομείς του λόγου, λεξιλόγιο, γραμματική, κατανόηση.
• Ειδική Γλωσσική Διαταραχή: Είναι μία αναπτυξιακή γλωσσική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από αργό ρυθμό γλωσσικής ανάπτυξης και έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την έντονη δυσκολία στην χρήση των λειτουργικών μορφημάτων π.χ. άρθρα , προθέσεις και της γραμματικής μορφολογίας π.χ. καταλήξεις. Παρουσιάζεται σε ποσοστό 7% του πληθυσμού.
• Πραγματολογικές Διαταραχές: Διαταραχές που σχετίζονται με τη σωστή χρήση του λόγου.
• Μαθησιακές Δυσκολίες: Μία μεγάλη ομπρέλα δυσκολιών που συμπεριλαμβάνει μία σωρεία δυσκολιών στη μάθηση του παιδιού, π.χ. Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία/Δυσλεξία, αναγνωστικές δυσκολίες, δυσκολίες στην ανάπτυξη του γραπτού λόγου, γενικευμένες μαθησιακές δυσκολίες κ.ο.κ.

Προβλήματα λόγου στους ενήλικες:

• Αφασία: Επίκτητη αποδιοργάνωση του λόγου (μερική ή γενική) μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο ή άλλο τραύμα.
• Γνωστικές ή/και γλωσσολογικές Διαταραχές: Δυσκολίες στον γνωστικό τομέα (μνήμη, κριτική σκέψη)

Προβλήματα λόγου στους ενήλικες:
Οι διαταραχές της ομιλίας μπορεί να επηρεάσουν την  ικανότητα του συνδυασμού των ήχων για την άρθρωση των λέξεων, την ποιότητα της φωνής και τον ομαλό ρυθμό.

• Διαταραχή της Άρθρωσης: Είναι η δυσκολία στη σωστή παραγωγή των ήχων που έχει ως αποτέλεσμα τη μη κατανοητή δυσνόητη ομιλία. Χαρακτηρίζεται από:   
• Φωνολογική Διαταραχή: Έχει ως χαρακτηριστικό την λανθασμένη αποτύπωση των φωνολογικών κανόνων, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται ομάδες ήχων. Η διαταραχή  αυτή εκδηλώνεται με πολλαπλές αλλοιώσεις, παραλείψεις και μεταθέσεις ήχων και συλλαβών.
• Δυσαρθρία: Διαταραχή η  οποία σχετίζεται με την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της αναπνοής, της άρθρωσης, της φώνησης και της προσωδίας.
• Απραξία: Διαταραχή η οποία σχετίζεται με δυσκολίες στον προγραμματισμό, στην συντονισμένη και με ακρίβεια εκτέλεση των αρθρωτικών κινήσεων.
• Τραυλισμός: Είναι η διαταραχή στη ροή της ομιλίας με επαναλήψεις ήχων,συλλαβών, λέξεων, ακατάλληλες παύσεις και επιμακρύνσεις ήχων. Σημειώνεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών μεταξύ της ηλικίας των 3 - 4 ετών, παρουσιάζουν περιόδους δυσευθράδειας οι οποίες εμπίπτουν κάτω από την ομάδα των ομαλών δυσευθραδειών. Η οικογένεια του παιδιού θα πρέπει να ανησυχήσει όταν υπάρχει κληρονομικό υπόβαθρο για τραυλισμό στην οικογένεια ή όταν  συνυπάρχουν άλλες διαταραχές στον λόγο και δεν παρατηρείτασταδιακή μείωση  των δυσευθραδειών.
• Φωνητικές Διαταραχές/Δυσφωνίες:  Είναι οι διαταραχές που σχετίζονται με την οποιαδήποτε αλλαγή στην ποιότητα της φωνής του ατόμου. Οι αλλαγές αυτές ενδέχεται να επηρεάσουν τον τόνο, την ένταση ή και την ποιότητα της φωνής και μπορεί να οφείλονται σε λειτουργικούς, παθολογικούς, νευρολογικούς ή ψυχολογικούς λόγους.  

Ποιά είναι τα πιθανά αίτια των διαταραχών του Λόγου και της Ομιλίας;
Πιθανά οργανικά αίτια:

• Προβλήματα ακοής (προσοχή στις ωτίτιδες)
• Εγκεφαλικά επεισόδια
• Εγκεφαλική παράλυση ή άλλες νευρολογικές παθήσεις
• Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
• Νοητική Καθυστέρηση
• Ανατομικές δυσπλασίες π.χ προγναθισμός ή οπισθιγναθισμός, σχιστίες χείλους ή υπερώας
• Λειτουργικά προβλήματα των οργάνων της άρθρωσης
• Παθολογίες του λάρυγγα π.χ. φωνητικά κομβία, πολύποδες

Πιθανά Μη Oργανικά αίτια:

• Η συμβολή του γλωσσικού περιβάλλοντος είναι αναμφίβολα ένας από τους κυριότερους παράγοντες στην εξέλιξη του λόγου. Οι έρευνες συμφωνούν ότι το παιδί από την 22 εβδομάδα κύησης (όπου αναπτύσσεται στο έμβρυο το σύστημα της ακοής), τα παιδιά ακούν τους ήχους από το περιβάλλον. Το πρώτο κλάμα του παιδιού καθρεφτίζει την «μελωδία» της γλώσσας που άκουγε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα αποτελέσματα ερευνών που είχαν ως στόχο την φωνολογική ανάλυση του φωνητικού παιγνιδιού  σε βρέφη, έδειξαν ότι οι ήχοι στο βάβισμα των παιδιών ήταν  ήχοι από το γλωσσικό σύστημα του περιβάλλοντος του παιδιού. Αυτά τα αποτελέσματα προδίδουν την αναγκαιότητα σωστών γλωσσικών ερεθισμάτων από τη γέννηση του παιδιού.

Το άτομο ή τα άτομα τα οποία μεγαλώνουν το παιδί πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν σωστά γλωσσικά ερεθίσματα και όχι ένα συνδυασμό από διάφορα γλωσσικά συστήματα.

Ο φροντιστής πρέπει να χρησιμοποιεί σωστή και απλά δομημένη γλώσσα (μικρές προτάσεις, απλό λεξιλόγιο), ώστε να δίνεται στο παιδί η ευκαιρία να αφομοιώνει τις νέες λέξεις. Αποφεύγονται οι μωρουδίστικες εκφράσεις π.χ όπα, άγου…. Η χρήση βιβλίων ενδείκνυται αναμφισβήτητα. 

• Δημιουργία ανάγκης για επικοινωνία: Το οικογενειακό σύστημα πρέπει να δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες ώστε το παιδί να θέλει να επικοινωνήσει και να μοιραστεί λεκτικά τις εμπειρίες του. Ρωτούμε τα παιδιά ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, προκαλώντας την συζήτηση και δείχνοντας το παιδί μας ότι πραγματικά μας ενδιαφέρει αυτό που λέει!!!

Πότε πρέπει να αποταθώ σε λογοπαθολόγο;
Πολλά και διαφορετικά αίτια μπορούν να δικαιολογήσουν μία παραπομπή σε κάποιον λογοπαθολόγο. Παιδιά  με ιατρικό ιστορικό από τη γέννησή τους, θα ήταν θεμιτό να αξιολογηθούν σε μικρή ηλικία, ώστε να σκιαγραφηθούν οι πιθανές δυσκολίες και να σχεδιαστεί άμεσα το σχέδιο παρέμβασης.
Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση θεωρείται  ιδιαίτερα σημαντική σε παιδιά μικρής ηλικίας. Συγκεκριμένα παιδιά ηλικίας 24-30 μηνών, μπορούν σχετικά εύκολα να ανακάμψουν τις γλωσσικές τους δυσκολίες με σωστή και μεθοδευμένη παρέμβαση. Ειδικότερα, παιδιά που στην ηλικία των 18 μηνών παρουσιάζουν μειωμένο εκφραστικό λεξιλόγιο (κάτω από πενήντα λέξεις), πρέπει να αξιολογούνται άμεσα.
Σύμφωνα με την   Πετεινού (2009), η ηλικία 2-4 ετών θεωρείται η πιο εύκαιρη και η πιο κρίσιμη για παρέμβαση, λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου, η οποία επιτρέπει την πιο εύκολη και αποτελεσματική αφομοίωση των ερεθισμάτων που δέχεται το παιδί.
Εν ολίγοις, με βάση αυτό το γενικό αυτό κανόνα, οι γονείς όπως και οι εκπαιδευτικοί παιδιών μικρής ηλικίας, θα πρέπει να είναι σε θέση, μόλις εντοπίσουν πιθανές δυσχέρειες στην επικοινωνία σε ευρύτερο πλαίσιο, να παραπέμψουν ένα παιδί άμεσα για αξιολόγηση σε ένα λογοπαθολόγο. Συνεπώς, η έγκαιρη πρόληψη και παρέμβαση προϋποθέτει μία καλύτερη πρόγνωση για την μέλλον του παιδιού.