Οι στενές σχέσεις μεταξύ Χένρι Φορντ και Αδόλφου Χίτλερ που άλλαξαν τον κόσμο

Η σκοτεινή πλευρά του πρωτοπόρου της αυτοκίνησης

Ο Χένρι Φορντ, ο πατριάρχης του αμερικάνικου ονείρου και ιδρυτής της μεγάλης αυτοκινητοβιομηχανίας ήταν αυτός που με τις ιδέες του επηρέασε όσο κανένας άλλος τον Χίτλερ και τον ναζιστικό εφιάλτη που έζησε η Ευρώπη
Στα 8 του χρόνια κόντεψε να τινάξει το σπίτι του στον αέρα, δοκιμάζοντας τις δυνατότητες του ατμού. Στα 20 του απολύθηκε από την εταιρία που δούλευε ύστερα από απαίτηση των συναδέλφών του: Για την ίδια δουλειά εκείνος χρειαζόταν 30 λεπτά εκεί που οι υπόλοιποι μόλις που προλάβαιναν στις 5 ώρες.

Στα 30 του κατασκευάζει το πρώτο του όχημα, βασισμένο σε αποκλειστικά δικά του σχέδια. Στα 40 του ιδρύει την δική του αυτοκινητοβιομηχανία και 10 χρόνια αργότερα τα μισά αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στην Αμερική έχουν στο καπό το όνομά του. Αν κάποιος είχε επενδύσει 2.500 δολάρια στην εταιρία του στο ξεκίνημά της, οι μετοχές του 16 χρόνια αργότερα θα έφθαναν σε αξία τα 29 εκατομμύρια (δολάρια πάντα).

Η ιστορία του Henry Ford είναι εν πολλοίς γνωστή, έχοντας βραβευτεί μάλιστα και ως η «σημαντικότερη προσωπικότητα των πρώτων 100 χρόνων του αυτοκινήτου». Αυτό όμως που για πολλούς είναι άγνωστο είναι η «σκοτεινή» πλευρά της πολυσχιδούς ιδιοσυγκρασίας του. Μια πλευρά που σχετίζεται με ό,τι πιο αντιδραστικό και δυσοίωνο έκανε την εμφάνισή της τον 20ο αιώνα. Κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι η έννοια του ρατσισμού και του εθνικισμού, μαζί με την διάδοσή της σε όλον τον πλανήτη στα χρόνια του Μεσοπολέμου (και όλα τα δεινά που αυτή επέφερε) είναι κατά κύριο λόγο δικό του έργο.

Όπως αναφέρεται στο εξαιρετικό βιβλίο «Henry Ford and the Jews» του Neil Baldwin, όλα ξεκίνησαν το 1918, εν μέσω της παντοδυναμίας του. Η εξαγορά της μικρής επαρχιακής εφημερίδας «Dearborn Independent» του έδωσε το βήμα να εκφράσει μια σειρά από έντονα αντισημιτικές απόψεις. Απόψεις που είχε «συλλάβει» μερικά χρόνια νωρίτερα, σε μια οπερατική (και πλήρως αποτυχημένη) ειρηνευτική εκστρατεία στην εμπόλεμη Ευρώπη. Στα δεκάδες άρθρα που φιλοξενήθηκαν στις στήλες αυτής της εφημερίδας οι Εβραίοι εμφανίζονταν ως υπεύθυνοι για όλα τα δεινά -γνωστά και μη- στην ιστορία του ανθρώπινου είδους.

Σε αυτή τη σειρά των δημοσιευμάτων οι Εβραίοι κατηγορήθηκαν ότι βρίσκονταν πίσω από τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον κομμουνισμό, τα media και το σινεμά, ακόμα και πίσω από την εμφάνιση της jazz (η τελευταία, σύμφωνα πάντα με τον Ford, ήταν προϊόν μιας διεθνούς συνωμοσίας των Εβραίων με στόχο να «βρωμίσουν» με μαύρα στοιχεία την λευκή κουλτούρα)!

Παρά τις αντιδράσεις που ξεσηκώθηκαν από παντού (ακόμα και μέσα στην ίδια του την εταιρία), ο Ford επέμεινε σ’ αυτή την εκστρατεία, ενισχύοντάς την μάλιστα με τα απαραίτητα κεφάλαια: Στη δεκαετία του ‘20 ήταν ο μεγαλύτερος χρηματοδότης αντισημιτικής προπαγάνδας σε όλο τον κόσμο. Ακόμα μεγαλύτερος και από το θαυμαστή του, τον Χίτλερ.

Κάπου εδώ τα πράγματα άρχισαν να σοβαρεύουν. Το βιβλίο στο οποίο συγκέντρωσε όλη του την αθρογραφία και το ονόμασε «International Jew», έγινε η αντισημιτική Βίβλος των απανταχού «εθνοσωτήρων» του κόσμου. Ο Χίτλερ εντυπωσιάστηκε από την «καθαρότητα» της σκέψης του Ford, το βιβλίο του έτυχε εμβριθούς μελέτης απ’ όλους, διδασκόταν ακόμα και στα σχολεία της ναζιστικής Γερμανίας.

Αρκετοί μελετητές φθάνουν στο σημείο να υποστηρίζουν ότι ο Ford -άθελά του;- αποτέλεσε τον πνευματικό καθοδηγητή του Χίτλερ, αφού δεν είναι λίγες οι ομοιότητες (κάνουν λόγο μάλιστα για καραμπινάτη αντιγραφή) των «ιδεών» του στο αντίστοιχο Χιτλερικό πόνημα «Mein Kampf».

Η συνάντηση Ford και Χίτλερ δεν έγινε μόνο στο επίπεδο των ιδεών. Αποτελεί κοινό μυστικό στους ιστορικούς (αφού δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία) ότι ο «Αμερικανός φίλος» χρηματοδοτούσε επί σειρά ετών το κόμμα των Ναζί, και μάλιστα μέσα από προσωπικούς του λογαριασμούς και με πλάγιους τρόπους.

Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στο γραφείο του Χίτλερ υπήρχε μια προσωπογραφία του Ford (μαζί με δεκάδες αντίτυπα του βιβλίου του) με την ένδειξη «ο εμπνευστής μου». Ούτε επίσης ότι ο Ford δεν παρέλειπε να στέλνει δώρα στον Χίτλερ κατά την επέτειο των γενεθλίων του. Το 1938 ο δεύτερος τον παρασημοφόρησε με την ανώτερη τιμή του ναζιστικού καθεστώτος.

Όμως η πολύπλευρη προσωπικότητα του Ford έχει και άλλες «σκοτεινές» πτυχές. Ιδιόρρυθμος και ισχυρογνώμων, ιδεαλιστής αλλά και υπέρμετρα συντηρητικός, απαιτούσε να έχει επιρροή σε οποιαδήποτε διάσταση της αμερικάνικης ζωής. Πολύ δε περισσότερο στους ανθρώπους της εταιρίας του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ ξόδευε αρκετά χρήματα για την κατασκευή σχολείων και σπιτιών για τους εργάτες του, ήθελε παράλληλα να έχει άποψη για την καθημερινότητά τους, για τον τρόπο που φέρονται, για τις συνήθειές τους.

Για αρκετά χρόνια είχε καθιερώσει ειδικές ομάδες μέσα στα εργοστάσια («Ford Sociology Department» τις ονόμαζε), οι οποίες «επισκέπτονταν» ξαφνικά σπίτια των εργατών ώστε να εξακριβώσουν αν διαβίωναν σύμφωνα με τους κανόνες ηθικής που ο ίδιος είχε θεσπίσει. Αν έβρισκαν ένα μπουκάλι με αλκοόλ ή μια τράπουλα, η απόλυση ήταν βέβαιη. Γνωστή είναι και η παροιμιώδης απέχθειά του σε κάθε μορφή συνδικαλισμού, με αποτέλεσμα η εταιρεία του να είναι η τελευταία που ασπάστηκε αυτού του είδους τις «επικίνδυνες απόψεις» σε ολόκληρη την αμερικανική βιομηχανία.

Σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές που φέρνει στην επιφάνεια σε βιβλίο του ο δημοσιογράφος και ερευνητής του Ολοκαυτώματος Max Wallace, η εταιρία ήταν γνωστό ότι χρησιμοποιούσε μορφές εξαναγκαστικής εργασίας στα γερμανικά της εργοστάσια κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ενώ παράλληλα εφοδίαζε με όπλα και μηχανήματα τον στρατό των Ναζί.

Είναι επίσης ευρέως γνωστό ότι Ναζί μηχανικοί και μάνατζερ υιοθέτησαν πολλές τεχνολογικές και λειτουργικές ιδέες από τον λεγόμενο και «Φορντισμό». Η μαζική κατασκευή μηχανημάτων σε γραμμές παραγωγής υιοθετήθηκαν το 1936 στην Γερμανία στο λεγόμενο και «Τετραετές Πλάνο» του Χίτλερ, με την VW να υιοθετεί τις πρακτικές παραγωγής των εργοστασίων της Ford, ενώ το Γερμανικό Εργατικό Μέτωπο προσέλαβε μηχανικούς της Ford για να στελεχώσει το προσωπικό της.

Με το πέρασμα των χρόνων και με την παρότρυνση του γιου του Edsel, ο Ford χαμήλωσε τους τόνους: Οι αντιδράσεις έκαναν κακό στα έσοδα της εταιρίας και φυσικά «money talks». Δεν έπαψε όμως ποτέ να αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα σημεία αναφοράς στα επιχειρηματικά, κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα των ΗΠΑ. Ο επαρχιώτικος λαϊκισμός και οι αντιδραστικές ιδεοληψίες του στοίχειωσαν (και εξακολουθούν να στοιχειώνουν) την αμερικανική κοσμοθεωρία σε κάθε της έκφραση.

Κάτι που φαίνεται ακόμα και σήμερα με τον απλό αλλά τόσο επικίνδυνο λαϊκισμό του Τραμπ και τις εξαιρετικά αντιδραστικές απόψεις του, που λίγο απέχουν από το να χαρακτηριστούν φασιστικές. Και η επανάληψη της ιστορίας ως φάρσα (και μάλιστα τόσο κακόγουστη...) δεν έκανε ποτέ καλό σε καμία εποχή. Έστω και αν πια ο εφιάλτης δεν είναι ο ναζισμός αλλά η καθαρή δεισιδαιμονία ενός επαρχιώτη Αμερικανού δισεκατομμυριούχου για την δύναμη της Ιστορίας και τις απαιτήσεις των νέων καιρών.







Παναγιώτης Τριτάρης