Τι είναι ο στρατός των τρολ

Μια αναζήτηση της λέξης «τρολ» στο διαδίκτυο δίνει περισσότερα από 200.000 αποτελέσματα στην ελληνική γλώσσα.

Η λέξη έχει εισβάλλει για τα καλά στην καθημερινότητά μας, στην επικοινωνία με τις παρέες μας, ακόμη και στο πολιτικό λεξιλόγιο. Με τη γιγάντωση του διαδικτύου τα τελευταία χρόνια, η έννοια φαίνεται να αποκτά άλλη διάσταση: ο χρήστης του ίντερνετ που υιοθετεί ακραίες θέσεις με σκοπό να προκαλέσει άλλους χρήστες μοιάζει σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στις πληροφορίες για διαδικτυακούς «στρατούς των τρολ», που χρησιμοποιούνται ως εργαλεία πολιτικής.

Αίσθηση είχε προκαλέσει τον Απρίλιο του 2014, η καταγγελία του νέου ακόμη τότε κόμματος του Σταύρου Θεοδωράκη, που έκανε λόγο για... Game of Trolls. «Από τη μέρα που ξεκινήσαμε το Ποτάμι, στις 26 Φεβρουαρίου, κομματικά τρολ δουλεύουν υπερωρίες. Καθημερινά στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης εκατοντάδες κατσαπλιάδες του διαδικτύου με ψευδώνυμα βάζουν στο στόχαστρο τους επίσημους λογαριασμούς μας σε Facebook και Twitter και επιτίθενται με ανυπόστατες κατηγορίες, βρισιές, ακόμη και με ευθείες απειλές», αναφερόταν σε ανακοίνωση του κόμματος, στο οποίο γινόταν επίσης λόγος για πληρωμένους χρήστες με «μπλοκάκι παροχής». «Όποιος έχει λεφτά, έχει και μια στρατιά υποστηρικτών και συνάμα υβριστών των αντιπάλων του».

Πώς προέκυψε η έννοια των τρολ

Όσοι έχουν συμμετάσχει σε διαδικτυακές συνομιλίες είναι πολύ πιθανό να έχουν πέσει πάνω σε ένα τρολ που έχει στην κυριολεξία εκτροχιάσει τη συζήτηση. Τι είναι όμως τα τρολ και πώς προέκυψε η λέξη; Σύμφωνα με τη Wikipedia, η σύγχρονη χρήση του όρου πρωτοεμφανίστηκε στο διαδίκτυο στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η πιο γνωστή καταγεγραμμένη αναφορά, όμως, προέρχεται από συζήτηση του 1991. Τρολ είναι αυτός που κάνει «trolling», αγγλική λέξη που αναφέρεται σε σύρσιμο του δολώματος μέσα στο νερό κατά την τεχνική της αλιείας τόνου και ξιφία, παρόμοια με τη συρτή. Η λέξη παραπέμπει επίσης και στα τρολ (trolls), δαιμόνια πλάσματα που παρουσιάζονται στη σκανδιναβική λαογραφία.

Ως τρολ προσδιορίζεται κάποιος χρήστης του ίντερνετ με πονηρά προκλητικές, σκόπιμα ανόητες ή επιτηδευμένα εκτός θέματος θέσεις και απόψεις σε μία online ανοιχτή κοινότητα. Στόχος του είναι να προκαλέσει και να ερεθίσει άλλους χρήστες ή με κάθε τρόπο να επιφέρει διαταραχή σε μια διαδικτυακή συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα προκειμένου να πετύχει μια αλυσίδα αντιδράσεων από άλλους χρήστες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια έρευνα του Πανεπιστήμιου της Μανιτόμπα του Καναδά, η οποία επιχείρησε να μελετήσει την προσωπικότητα των τρολ. Οι συγγραφείς της μελέτης διαπίστωσαν συσχέτιση μεταξύ του σαδισμού και του trolling και ότι οι σαδιστές γίνονται τρολ επειδή από αυτό αντλούν ευχαρίστηση. «Τρολ και σαδιστές αισθάνονται μια σαδιστική ικανοποίηση όταν οι άλλοι δυσφορούν. Οι σαδιστές θέλουν απλώς να διασκεδάσουν… και το ίντερνετ είναι η παιδική τους χαρά!», έγραφαν οι ερευνητές.

Με μια πρώτη ανάγνωση, το θέμα δεν μοιάζει ίσως και τόσο σοβαρό. Η κακεντρεχής «πλάκα» όμως μπορεί να ξεφύγει πολλές φορές από τα όρια, με καταστροφικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Olivia Penpraze από τη Μελβούρνη, η οποία ξεκίνησε το 2010 να γράφει σε ένα blog για την κατάθλιψη που την ταλαιπωρούσε. Ανάμεσα στα πολλά μηνύματα υποστήριξης που έλαβε, ορισμένα τρολ της έγραψαν πως θα έπρεπε να αυτοκτονήσει διότι ήταν πολύ άσχημη. Έδωσε τέλος στη ζωή της λίγους μήνες αργότερα, σε ηλικία 19 ετών.

Τον περασμένο Δεκέμβριο, ενώ κρούσματα του Έμπολα είχαν ήδη προκαλέσει πανικό στις ΗΠΑ, λογαριασμοί στο twitter άρχισαν να διαδίδουν πως καταγράφεται ξέσπασμα του ιού στην Ατλάντα. Η «εκστρατεία» με το hashtag #EbolaInAtlanta περιλάμβανε την αναμετάδοση ψευδών ειδήσεων και βίντεο, τραβώντας, όπως ήταν αναμενόμενο, την προσοχή του κόσμου. Ένα βίντεο στο YouTube έδειχνε άτομα με ειδικές στολές να μεταφέρουν ένα θύμα στο αεροδρόμιο!

Χαρακτηριστική ήταν η προσοχή στη λεπτομέρεια, γεγονός που δείχνει πως τα τρολ κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια για να φανούν όλα αληθινά. Ένα πρόσφατο τραγούδι της Beyonce συνόδευε το βίντεο, για να δείξει πως δεν πρόκειται για παλιά πλάνα, ενώ στο πάρκινγκ μπορούσε κανείς να διακρίνει το λογότυπο του αεροδρομίου της Ατλάντα, όπως παρατηρούσαν οι New York Times.

Επάγγελμα... τρολ

Τα τρολ ζουν πλέον ανάμεσά μας και μάλιστα «ταΐζονται» ακόμη και από κυβερνήσεις. Το θέμα επανήλθε πρόσφατα στη δημοσιότητα με αφορμή τις κατηγορίες κατά της Ρωσίας ότι συντηρεί ένα διαδικτυακό «στρατό» από τρολ για να ποστάρει στο διαδίκτυο σχόλιο υπέρ του Κρεμλίνου.

Σύμφωνα με καταγγελίες πρώην εργαζομένων στο Κέντρο Διαδικτυακής Έρευνας, αποκαλούμενο και «εργοστάσιο των τρολ», εκατοντάδες άτομα εργάζονται σε 12ωρες βάρδιες, «βομβαρδίζοντας» το ίντερνετ με θετικά σχόλια για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Στα τρολ απαγορεύεται να μιλάνε μεταξύ του και να αναπτύσσουν σχέσεις, ενώ θα πρέπει να αναρτούν περισσότερα από 130 σχόλια, διαφορετικά... απολύονται. Η υπηρεσία φέρεται να απασχολεί τουλάχιστον 400 άτομα, διασκορπισμένα σε γραφεία στην Αγία Πετρούπολη.

Ένα από τα τρολ του Κρεμλίνου ήταν και η Λουντμίλα Σάβτσουκ, η οποία με διαφορετικές κάθε φορά ταυτότητες -φοιτήτρια, νοικοκυρά, αθλήτρια- καλούνταν να γράφει στο διαδίκτυο σχόλια υπέρ του Πούτιν. Στην περίπτωση αυτή όμως δεν πρόκειται απλώς για άλλη μία εργαζόμενη στο «εργοστάσιο των τρολ» της Αγίας Πετρούπολης. Η Σάβτσουκ είναι δημοσιογράφος που διείσδυσε στο σύστημα με σκοπό να αποκαλύψει την «επιχείρηση» και συνεργάζεται με την ομάδα ακτιβιστών InfoPeace. Στόχος της πλέον, όπως ανέφερε σε πρόσφατες δηλώσεις της στο γερμανικό περιοδικό Spiegel, είναι να κινηθεί δικαστικά κατά των εργοδοτών της ώστε να αποκαλυφθεί η αλήθεια για τα τρολ του Κρεμλίνου.

Η χειραγώγηση του ίντερνετ ως εργαλείο πολιτικής δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της Μόσχας. Σε απάντηση στη ρωσική προπαγάνδα, η Ουκρανία απέκτησε τον Δεκέμβριο του 2014 το υπουργείο Πληροφόρησης, αποκαλούμενο και «υπουργείο Αλήθειας», παραπέμποντας στο αριστούργημα του Τζορτζ Όργουελ «1984». Λίγους μήνες αργότερα, στήθηκε και ο απαραίτητος «στρατός πληροφόρησης», που κλήθηκε να πολεμήσει στο πιο σημαντικό μέτωπο του πολέμου, εκείνο της ενημέρωσης. Σε συνέντευξή του στο Radio Free Europe, ο υπουργός Γιούρι Στετς είχε παραδεχτεί πως πάνω από 20.000 άτομα είχαν συμφωνήσει να αφιερώσουν τη ζωή τους στον σκοπό αυτό.

Σύμφωνα με το ΒBC, βασικός σκοπός του αποκαλούμενου και i-Army ήταν να δημιουργήσει λογαριασμούς στα social media και να προσελκύσει όσο το δυνατόν περισσότερους «φίλους» που θα ποστάρουν ως κάτοικοι της ανατολικής Ουκρανίας.

Η πρακτική βρίσκει την εφαρμογή της και στην Ινδία, όπου και οι δύο υποψήφιοι των προεδρικών εκλογών του 2014 κατηγορήθηκαν ότι προσέλαβαν «πολιτικά τρολ» για να τοποθετούνται υπέρ τους στα social media και στα blogs. Και η κινεζική κυβέρνηση πιστεύεται πως συντηρεί έναν στρατό χρηστών του διαδικτύου που έχει αναλάβει να προωθεί τη θετική εικόνα του Κομουνιστικού Κόμματος. Αποκαλείται «στρατός των 50 σεντς», του ποσού δηλαδή που υποστηρίζεται ότι πληρώνονται. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι δεν έχουν αναφερθεί ποτέ ανοιχτά στο θέμα, το 2010 όμως η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Global Times έκανε λόγο για τους «αόρατους σχολιαστές» του διαδικτύου.

Η αλήθεια είναι πως ο διαχωρισμός των τρολ ανάμεσα σε εκείνους που εργάζονται για λογαριασμό μιας κυβέρνησης, σε όσους πληρώνονται για να προωθούν με τον βομβαρδισμό μηνυμάτων κάποιους άλλους σκοπούς ή σε μεμονωμένα άτομα που επιθυμούν να προκαλέσουν προωθώντας τις ακραίες προσωπικές τους απόψεις είναι δυσχερής ακόμη και για τους ειδικούς επί του θέματος. Το σίγουρο είναι πως τα τρολ αποτελούν άλλη μία πρόκληση της ψηφιακής εποχής που διανύουμε και στην οποία καλούμαστε να δώσουμε άμεσα μια απάντηση.

Τι είναι ο στρατός των τρολ