Τι είναι η μονογονεϊκή οικογένεια;
Με τον όρο «μονογονεϊκή οικογένεια» εννοούμε την οικογένεια, στην οποία τα παιδιά μεγαλώνουν μόνο με ένα γονέα, είτε γιατί ο άλλος γονέας έχει πεθάνει, είτε λόγω διαζυγίου ή γιατί ο άλλος γονέας δεν παντρεύτηκε ποτέ.
Πρόκειται για νέο φαινόμενο;
Η μονογονεϊκή οικογένεια δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Αναλόγως των εκάστοτε κοινωνικών συνθηκών αλλάζουν και οι λόγοι για τους οποίους δημιουργούνται οι μονογονεϊκές οικογένειες. Στο παρελθόν οι κύριοι λόγοι ήταν ο πρόωρος θάνατος από πολέμους, ασθένειες, μετανάστευση ή εγκατάλειψη. Ωστόσο η μονογονεϊκή οικογένεια, με τη σημερινή της μορφή έχει διαφορετικές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις για τα μέλη της και φυσικά τα αίτια της δημιουργίας της είναι διαφορετικά. Στα μέσα του 20ου αι. το κύριο αίτιο ήταν ο θάνατος ενός συζύγου, ενώ στις δεκαετίες 1970-1980, το κύριο αίτιο ήταν το διαζύγιο. Από την αρχή του 21ου αι. ο αριθμός των γονιών που δεν παντρεύονται συνεχώς αυξάνεται. Η κοινωνικο-οικονομική απελευθέρωση της γυναίκας έχει φέρει μαζί της και το φαινόμενο πολλές γυναίκες να νιώθουν την ανάγκη να φέρουν στον κόσμο και να μεγαλώσουν ένα παιδί χωρίς κάποιον άντρα μαζί τους.
Ποιος είναι ο συχνότερος τύπος μονογονεϊκής οικογένειας;
Είναι η οικογένεια που αποτελείται από τη μητέρα και τα βιολογικά παιδιά της. Ο αριθμός των οικογενειών που αποτελούνται από τον πατέρα και τα παιδιά έχει αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια, παραμένει όμως σαφώς μικρότερος.
Σήμερα οι μονογονεϊκές οικογένειες αντιπροσωπεύουν το 3% περίπου όλων των ευρωπαϊκών οικογενειών με διάφορα ποσοστά ανά κράτος. Σχετικές έρευνες στην Ελλάδα δείχνουν ότι 1 στις 5 οικογένειες είναι μονογονεϊκή.
Έρευνα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Έμφυλης Ισότητας του 2013 δείχνει ότι 23.076 οικογένειες στην Κύπρο είναι μονογονεϊκές με ποσοστό 88% να έχουν προστάτη τη μητέρα. Ο αριθμός αυτός φαίνεται να έχει αυξητική τάση σε συνδυασμό με την αύξηση του αριθμού των διαζυγίων, αν λάβουμε υπόψη ότι το διαζύγιο είναι η κύρια αιτία δημιουργίας μονογονεϊκής οικογένειας στην Κύπρο.
Ποια είναι τα συνηθέστερα προβλήματα των μονογονεϊκών οικογενειών;
Τα συνηθέστερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μονογονείς μπορούν να καταταγούν σε τρεις ευρείες κατηγορίες:
1.Οικονομικά
2.Κοινωνικά.
3.Ψυχολογικά
Τα προβλήματα αυτά σε ένα επίπεδο αφορούν τους μονογονείς και σ’ ένα άλλο επίπεδο αφορούν τα παιδιά τους.
Ποιες οικονομικές δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι μονογονείς;
Ο μονογονιός, εκ των πραγμάτων καλείται να αναλάβει να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των πρακτικών, οικονομικών και μορφωτικών αναγκών των παιδιών. Αυτές οι ευθύνες, σε συνδυασμό με την απουσία δεύτερου εισοδήματος στον οικογενειακό προϋπολογισμό καθιστούν τις μονογονεϊκές οικογένειες μια από τις πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, που κινδυνεύουν από τους ανεπαρκείς οικονομικούς πόρους και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι επιπτώσεις των οικονομικών πιέσεων που δέχεται ο μονογονιός εξαρτούνται, τόσο από τη συνεισφορά του πρώην συντρόφου αλλά και του οικογενειακού και άλλων κοινωνικών δικτύων βοήθειας, όσο και από τις προνοιακές ρυθμίσεις και κρατικές παροχές, όπως επιδόματα, δάνεια κ.λ.π. Οι δυσκολίες στην εξεύρεση εργασίας, το ψηλό κόστος φύλαξης και φροντίδας των παιδιών και τα δύσκολα ωράρια εργασίας είναι μόνο μερικά από τα ενδεχόμενα προβλήματα του μονογονιού.
Ποια είναι τα κυριότερα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα των μονογονεϊκών οικογενειών;
Συχνά η απουσία ψυχολογικής στήριξης, το αρνητικό κοινωνικό στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν συχνά προβλήματα για τις μονογονεϊκές οικογένειες. Μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες είναι η έλλειψη διαμοίρασης ευθυνών και ο διπλός ρόλος που καλείται να παίξει ο μονογονιός όταν χρειάζεται να ληφθούν αποφάσεις ή να αντιμετωπιστούν διάφορα θέματα. Δυσκολίες μπορεί να παρουσιάσει και στις διαπροσωπικές του σχέσεις, ιδίως στις σχέσεις με μετέπειτα συντρόφους. Υπάρχει ο κίνδυνος ο μονογονιός να γίνει ιδιαίτερα υπερπροστατευτικός και να εκδηλώσει εξάρτηση από το παιδί του «πνίγοντας» έτσι την πορεία ανεξαρτητοποίησης του παιδιού του. Έχει ήδη αναφερθεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μονογονιών είναι γυναίκες. Είναι ακόμα γνωστό, πως τα φαινόμενα μητρικής υπερπροστασίας βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τα φαινόμενα πατρικής απουσίας.
Υπάρχει ακόμα ο κίνδυνος ο μονογονιός να γίνει υπερβολικά αυστηρός, προσπαθώντας να αντεπεξέλθει στον διττό του ρόλο, με αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχο-κοινωνική ανάπτυξη και την αυτοεκτίμηση του παιδιού του.
Μια μητέρα που ζει μόνη, πιθανόν να νιώθει μόνιμα κουρασμένη και οργισμένη. Ενδεχομένως να εκδηλώνει γκρίνια, θλίψη και αποθάρρυνση και να καταπιέζει μόνιμα τις δικές της ανάγκες για χάριν των παιδιών της.
Οι συνέπειες για τα παιδιά όμως είναι αρνητικές, γιατί το μόνο που χρειάζονται πραγματικά, είναι μια μητέρα χαρούμενη και αισιόδοξη.
Ποια τα χαρακτηριστικά των μονογονεϊκών οικογενειών που προκύπτουν λόγω απώλειας του ενός γονέα;
Στην περίπτωση του θανάτου του ενός γονέα, ο γονιός που μένει, όπως και τα παιδιά, έχουν να αντιμετωπίσουν τη διαδικασία του πένθους και την αποδοχή της νέας πραγματικότητας. Η όλη διαδικασία είναι επίπονη, δεδομένου ότι ο γονέας προσπαθεί να διαχειριστεί το δικό του πένθος και ταυτόχρονα να στηρίξει και να καλύψει τις υλικές και ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών του.
Υπάρχουν διαφορές στην μονογονεϊκή οικογένεια που δημιουργείται λόγω διαζυγίου;
Συνήθως οι διαδικασίες και οι αλλαγές που συνοδεύουν τον χωρισμό του ζευγαριού είναι επώδυνες και δύσκολες, τόσο για τους γονείς, όσο και για τα παιδιά. Συχνά συνυπάρχουν έντονα συναισθήματα θυμού, θλίψης και αμφιθυμίας
Ωστόσο στην περίπτωση αυτή, είναι στο χέρι των γονιών να διατηρήσουν μια στενή και ουσιαστική σχέση με τα παιδιά τους, έστω και αν δεν ζουν κάτω από την ίδια στέγη.
Τι γίνεται στην περίπτωση των μονογονεϊκών οικογενειών που αποτελούνται από έναν ανύπαντρο γονέα;
Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, πρόκειται για μητέρες που για διάφορους λόγους αποφασίζουν να μεγαλώσουν μόνες τους το παιδί τους. Για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο σύγχυσης του παιδιού με λανθασμένα μηνύματα, όπως για παράδειγμα, την απόρριψη από τον βιολογικό πατέρα, θα πρέπει να δοθούν λογικές εξηγήσεις για τη «διαφορετικότητα» της οικογένειας του. Είναι σημαντικό να αντιληφθεί το παιδί, ότι η διαφορετικότητα δεν είναι κατ΄ανάγκη κάτι κακό.
Ποια είναι τα συχνότερα προβλήματα των παιδιών που προέρχονται από μονογονεϊκές οικογένειες;
Διάφορες κοινωνιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μονογονεϊκές οικογένειες, σε σχέση με τα παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν διάφορα είδη παραβατικής συμπεριφοράς. Επίσης, τα παιδιά αυτά έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εγκαταλείψουν το σχολείο, περισσότερες συγκρούσεις με τους γονείς, λιγότερη επίβλεψη από τους γονείς και συχνότερη εμπλοκή με ουσίες.
Από ψυχολογική άποψη, αρκετά παιδιά αναλαμβάνουν το ρόλο του συζύγου, του υποστηρικτή με στόχο να προστατεύσουν τον γονέα τους από αρνητικά συναισθήματα. Στην περίπτωση που ο γονέας είναι αδύναμος, το παιδί ενδέχεται να αναλάβει ρόλο γονέα, νιώθοντας την υποχρέωση να φροντίζει το γονέα του (σύνδρομο γονεοποίησης).
Επίσης το παιδί ενδέχεται να ψάξει το γονικό πρότυπο του απόντα γονιού σε άλλα άτομα, όχι απαραίτητα τα πιο κατάλληλα. Υπάρχει ακόμα η περίπτωση το παιδί να αναπτύξει προβλήματα εξάρτησης από το γονιό, ταύτισης αλλά και μειονεξίας.
Επιπρόσθετα, ο κοινωνικός αποκλεισμός των μονογονεϊκών οικογενειών, ακόμα και συγκαλυμμένος, μπορεί να κάνει τα παιδιά θύματα του κοινωνικού ρατσισμού και της κοινωνικής απόρριψης
Είναι όμως σημαντικό να αναφερθεί ότι παρότι τα παιδιά των μονογονεϊκών οικογενειών αντιμετωπίζουν συχνά περισσότερα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα, μπορούν να μεγαλώσουν με πολύ πιο υγιή τρόπο και να αναπτύξουν καλύτερη κοινωνικοποίηση και πρότυπα συμπεριφοράς σε σχέση με τα παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς, αλλά σε ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό σύστημα.
Τι θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς για να έχουν μια λειτουργική και ευτυχισμένη οικογένεια;
Προσπαθήστε να αισθάνεστε εσείς πρώτα καλά. Είναι μεταδοτικό! Ικανοποιείστε και τις δικές σας ανάγκες για να μπορέσετε να ανταποκριθείτε και στις ανάγκες των παιδιών σας.
Δώστε απλόχερα αγάπη, στοργή, σημασία και υπενθυμίστε στο παιδί σας ότι είναι το σημαντικότερο πρόσωπο στη ζωή σας
Βάλτε όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά και αποφύγετε την υπερπροστασία ή τον υπερβολικό αυταρχισμό
Αφιερώστε χρόνο για να μιλάτε με το παιδί σας και για να το ενθαρρύνετε να μοιράζεται μαζί σας τις σκέψεις και τα συναισθήματά του
Προσπαθήστε να υπάρχει στον περίγυρο σας ένα άτομο του αντίθετου φύλου που εμπιστεύεστε και που θα μπορούσε να αποτελέσει θετικό πρότυπο για τις διαδικασίες ταύτισης του παιδιού σας
Ζητείστε βοήθεια από φίλους και συγγενείς. Είναι σημαντικό να αποφορτίζεστε και εκτός αυτού, τα παιδιά θέλουν να αισθάνονται ότι υπάρχει γύρω τους ένα ευρύ υποστηρικτικό σύστημα
Τελικά ο ρόλος της οικογένειας έχει αλλάξει στις μέρες μας;
Η οικογένεια ανεξάρτητα από τη δομή της, εξακολουθεί να διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ψυχοκοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου. Σημασία έχει τα παιδιά να μεγαλώνουν με αγάπη, φροντίδα, ασφάλεια και σταθερότητα. Διαφορετικότητα, δε σημαίνει απαραιτήτως και δυσλειτουργικότητα!
Μαίρη Δήμου, Κλινική Ψυχολόγος- www.paidiatros.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου