τα επαναστατικά γεγονότα της 3ης Σεπτεμβρίου. Λαός και στρατός μπροστά στα πολιορκημένα ανάκτορα.Λαϊκή απεικόνιση με σκηνή από τα επαναστατικά γεγονότα της 3ης Σεπτεμβρίου. Λαός και στρατός μπροστά στα πολιορκημένα ανάκτορα.
Σύμφωνα με τη σχετική δανειακή σύμβαση (υπογράφεται από τη Βαυαρία και τις Τρεις Δυνάμεις ερήμην του δανειζόμενου), το ελληνικό κράτος είναι υποχρεωμένο να «αφιερώσι προπαντός άλλου εξόδου εις την πληρωμήν των τόκων και του χρεολυσίου του δανείου τας πρώτας εισπράξεις του δημοσίου ταμείου». Οριζε, επιπλέον, ότι «οι διπλωματικοί αντιπρόσωποι των τριών Αυλών θέλουσιν επιφορτισθή να επαγρυπνώσιν εις την εκτέλεσιν του όρου».
Το 1843 για πολλούς και διάφορους λόγους, που σχετίζονται με τα ετερόκλητα συμφέροντα Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, αλλά και τις εκτιμήσεις των δανειστών ότι η Ελλάδα είχε αποκτήσει τη δυνατότητα να αποπληρώνει τα διεθνή χρέη της, ήρθε η ώρα να ενεργοποιηθεί ο επαχθέστατος όρος. Ετσι τον Ιούλιο υπογράφουν στο Λονδίνο Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο:
Η Ελλάδα υποχρεωνόταν να καταβάλλει περίπου 3,7 εκ. φράγκα τον χρόνο για τοκοχρεολύσια (ισοδυναμούσε περίπου με 30% των κρατικών εσόδων).
Για την τακτική εξόφληση του χρέους προορίζονταν οι εισπράξεις από τελωνεία, φόρους χαρτοσήμου, έγγειους φόρους και άλλα φορολογικά έσοδα.
Οι 3 πρεσβευτές στην Αθήνα θα επέβλεπαν την εφαρμογή του «μνημονίου» και ο τραπεζικός οίκος Rothshild (ήταν ο δανειστής των 60 εκ. του 1832) θα εισέπραττε ο ίδιος τα χρέη στην Αθήνα.
Η ελληνική κυβέρνηση υποχρεωνόταν να δίνει στους πρεσβευτές αναφορά για κάθε οικονομικό στοιχείο, προκειμένου να κρίνεται αν είναι συμβατό με την εξασφάλιση καταβολής των τοκοχρεολυσίων.
«Με λίγα λόγια, όπως σχολιάζει ο κλασικός ιστορικός για την περίοδο Τζον Πετρόπουλος, «οι δυνάμεις όχι μόνο κατέλυαν τη δημοσιονομική αυτονομία της Ελλάδας, αλλά και την εξανάγκαζαν να μειώσει τις δαπάνες της κατά 3,5 εκ. φράγκα. Οι περικοπές που είχαν ήδη χαρακτηριστεί δραστικές δεν είχαν ούτε καν προσεγγίσει το ποσό που όριζε η σύμβαση. Η συλλογική ενέργεια των προστάτιδων δυνάμεων έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκρηξη της επανάστασης».
Οι ξένοι περιμένουν στη γωνία για να ξεγυμνώσουν τους Ελληνες (σκίτσο της εποχής στον ευρωπαϊκό Τύπο).
Οι ξένοι περιμένουν στη γωνία για να ξεγυμνώσουν τους Ελληνες (σκίτσο της εποχής στον ευρωπαϊκό Τύπο).
Δεν... πληρώνω
Η κυβέρνηση θα αναγκαστεί να υπογράψει το «μνημόνιο» στις 2 Σεπτεμβρίου, την παραμονή της επανάστασης. Αν και το περιεχόμενό του, σε βασικές γραμμές, είχε γίνει γνωστό μερικές μέρες νωρίτερα (τέλη Αυγούστου), προκαλώντας σάλο, η αποδοχή του θα είναι η ταφόπλακα της μοναρχίας του Οθωνα. Η άμεση ανάληψη και της οικονομικής διακυβέρνησης από τους ξένους, τότε, θα ματαιωθεί με την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου. Το σεπτεμβριανό καθεστώς αρνείται να συμμορφωθεί με το πρωτόκολλο?μνημόνιο και σταματά να καταβάλλει τοκοχρεολύσια.
Η Ελλάδα ανάμεσα στους δανειστές και τους «προστάτες» της (σκίτσο της δεκαετίας του 1840).
Η Ελλάδα ανάμεσα στους δανειστές και τους «προστάτες» της (σκίτσο της δεκαετίας του 1840).
Το δάνειο του 1832, η βαυαροκρατία, το πρωτόκολλο του 1843 και η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου συνιστούν κρίκους της ίδιας αλυσίδας. Το δημοσιονομικό αδιέξοδο, η φτώχεια και η πείνα, που έφερε η ανελέητη λιτότητα, η οποία επιβλήθηκε διά ροπάλου, προκειμένου να πληρώνονται τα τοκοχρεολύσια, πυροδότησαν τις εξελίξεις.
Δεν ήταν μόνο η παλλαϊκή απαίτηση για ελευθερίες, δημοκρατικά δικαιώματα και απαλλαγή από την ξενοκρατία, που συμπυκνώνονταν στο σύνθημα «Ζήτω το Σύνταγμα». Η πολιτειακή μεταβολή ήταν η διέξοδος από την καθολική ελληνική κρίση. Σε ορισμένες οξυδερκείς αναλύσεις της εποχής (π.χ. στην εφημερίδα «Αιών» του Φιλήμονα) υποστηρίζεται διορατικά ότι στην οικονομική και δημοσιονομική κρίση δεν υπάρχει άλλη διέξοδος εκτός από την πολιτική λύση. Η μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος θα δημιουργήσει -προστίθεται- νέες δυνατότητες για την αντιμετώπιση της δραματικής κατάστασης. Οπως και έγινε, αλλά χωρίς τη συνέχεια που χρειαζόταν η χώρα. Αφού η συνταγματική μοναρχία στην ουσία δεν διέφερε ριζικά από την απολυταρχία, αν εξαιρεθεί η λειτουργία της Εθνοσυνέλευσης...
Η ΕΚΡΗΞΗ
Τα δύο μοιραία λάθη της Αυλής και του Οθωνα
Εκατόν εβδομήντα χρόνια συμπληρώνονται από την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, την αποτίναξη της απόλυτης μοναρχίας και την απόκτηση Συντάγματος. Η μέρα, που χαρακτηρίστηκε αμέσως «ως παραγωγός λαμπρού μέλλοντος» και ανακηρύχτηκε από την πρώτη στιγμή ως «εθνική εορτή», προετοιμαζόταν από καιρό. Τουλάχιστον από το 1840 οι «συνταγματικοί συνωμοτούσαν» για να αποκτήσει η χειμαζόμενη από τη βαυαροκρατία χώρα Εθνοσυνέλευση και Καταστατικό Χάρτη.
Το καλοκαίρι του 1843 η οθωνική Ελλάδα των 900.000 κατοίκων έμοιαζε με ενεργό ηφαίστειο. Πρόδρομες κοινωνικές εκρήξεις ακούγονταν από παντού, ενώ είχε διαμορφωθεί μια άτυπη επαναστατική τριανδρία από τον Μακρυγιάννη, τον Μεταξά και τον Καλλέργη, που εκπροσωπούσαν συμβατικά το λαϊκό στοιχείο, τους πολιτικούς και τους στρατιωτικούς.
Η μεγάλη έκρηξη πυροδοτήθηκε από δύο γεγονότα διαφορετικής τάξης, που συνδέονταν μεταξύ τους όχι μόνο ημερολογιακά:
1) Τα σχέδια της Αυλής για την εξουδετέρωση των «συνταγματικών». Είχε αποφασίσει να συλλάβει στις 3 Σεπτεμβρίου και να παραπέμψει σε έκτακτο στρατοδικείο πάνω από 80 πολιτικούς και στρατιωτικούς, που εμπλέκονταν στη «συνωμοσία».
2) Την αποδοχή Πρωτοκόλλου των Τριών Προστάτιδων Δυνάμεων και την υπογραφή σχετικού «μνημονίου» στις 2 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα μ΄ αυτό οι τρεις πρεσβευτές τους στην Αθήνα αναλάμβαναν τον πλήρη έλεγχο των δημόσιων οικονομικών, προκειμένου η χώρα να καταβάλει τα τοκοχρεολύσια των προηγούμενων δανείων. Ειδικά του δανείου των 60 εκ. φράγκων του 1832, που έφερε μαζί του ο Οθων.
Η προετοιμασία και έκρηξη της Επανάστασης λίγο πριν χαράξει η 3η Σεπτεμβρίου είναι λίγο-πολύ γνωστές. Εκείνο που συνήθως βρίσκεται στο περιθώριο είναι η σημασία, που είχε η «οικονομική παράμετρος» και η εξαθλίωση της μεγάλης πλειονότητας του λαού λόγω της οικονομικής κρίσης, που κορυφώνεται εκείνη την περίοδο.
Κοινός τόπος η άμεση σύνδεση
Οι περισσότεροι ιστορικοί που ασχολούνται αναλυτικά με το δάνειο του 1832 και την πορεία έως το 1843, το συνδέουν άμεσα με την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου. Η πρώτη τεκμηρίωση της σχέσης πρωτοκόλλου-μνημονίου των Τριών Δυνάμεων και της επανάστασης γίνεται από τον ιστορικό της δημόσιας οικονομίας Α. Ανδρεάδη (δεκαετία του 1910) στην περισπούδαστη μελέτη του για τα εθνικά δάνεια. Τα κατοπινά χρόνια μελετητές από τον μαρξιστή Γ. Κορδάτο ως τον ανακτορικό Π. Πιπινέλη αποτυπώνουν αυτή τη στενή σχέση.
Δύο κοινά μέτωπα
Ο ιστορικός της οικονομίας Γ. Δερτιλής διατρέχοντας τη σχετική βιβλιογραφία επισημαίνει: «Ολες οι ενδείξεις προτρέπουν στο ίδιο συμπέρασμα. Η πολύπλοκη εξέλιξη της συγκυρίας του 1843 οδήγησε τις μεν Μεγάλες Δυνάμεις σε ένα κοινό μέτωπο, τις δε ελληνικές αντιμοναρχικές δυνάμεις σε έναν ισχυρό συνασπισμό. Και η καταλυτική αναδιάταξη των πολιτικών δυνάμεων επέτρεψε ή επέβαλε την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου... Ολες οι Δυνάμεις, άλλωστε, δεν ενδιαφέρονταν τόσο για τα τοκοχρεολύσια, όσο για το μέγα πολιτικό όφελος που μπορούσε να τους αποφέρει η εκκρεμότητα...»
Την άλλη Κυριακή: Η 3η Σεπτεμβρίου ως συνέχεια της 25ης Μαρτίου
Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου