Η Αφρική είναι η δεύτερη σε έκταση ήπειρος της Γης (περίπου 30,3 εκ.τ.χλμ.) και η δεύτερη σε πληθυσμό (περίπου 1.430.000.000 κάτοικοι το 2022, το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού).Σημειώνουμε ότι το 2000 ο πληθυσμός της Αφρικής ήταν μόλις 805.236.000 κάτοικοι. Στην ήπειρο αυτή υπάρχουν 54 χώρες και μία, η Δυτική Σαχάρα η οποία δεν είναι διεθνώς αναγνωρισμένη.Η ιστορία της Αφρικής ως τον Μεσαίωνα
Αν και η Αφρική ήταν η μόνη ήπειρος που απεικονίστηκε ολόκληρη στον παγκόσμιο χάρτη που συνέταξε ο Ηρόδοτος το 450 π.Χ. παρέμενε σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ως τον 19ο αιώνα. Πρώτοι οι Φοίνικες γύρω στο 820 π.Χ. εξερεύνησαν την Αφρική και ίδρυσαν την Καρχηδόνα στα βόρεια παράλιά της. Οι Ρωμαίοι έκαναν δύο μικρές εκστρατείες στην Αφρική, του Σεπτίμου Φλάκους και του Ιουλίου Ματέρνους κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα.
Όμως τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι γνώριζαν μόνο τα μέρη που βρίσκονται στα βόρεια παράλια της Αφρικής. Μετά το 640 μ.Χ. άρχισαν οι επιδρομές των Αράβων στη Βόρεια Αφρική που εξαφάνισαν όλα τα αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά κατάλοιπα και πέτυχαν την ενοποίηση των λαών της. Αυτές οι επιδρομές έφεραν τους Άραβες ως τις νότιες περιοχές της Σαχάρας.
Από τον 6ο ως τον 11ο αιώνα άκμασε η περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Γκάνα και από τον 11ο ως τον 13ο αιώνα η περιοχή του σημερινού Μάλι. Οι Ασάντι της Γκάνας και οι Γιουρούμπα της Νιγηρίας είχαν αναπτύξει αξιόλογο πολιτισμό. Μετά τον 10ο αιώνα Άραβες ταξιδιώτες έφεραν στην Ευρώπη πληροφορίες για την Αφρική της Σαχάρας και των ανατολικών ακτών στις οποίες είχαν εγκατασταθεί (από τη Ζανζιβάρη ως, περίπου, τη Μοζαμβίκη).
Η εποχή των εξερευνήσεων και του διαμελισμού της Αφρικής
Οι Πορτογάλοι την εποχή του πρίγκιπα Ερρίκου του Θαλασοπόρου τον 15ο αιώνα ήταν οι πρώτοι που άρχισαν συστηματικά ταξίδια προς τις νότιες αφρικανικές ακτές. Τα ταξίδια αυτά στόχευαν στο να φέρουν σε επαφή τη μητροπολιτική Πορτογαλία με τις χρυσοφόρες περιοχές που ήταν γνωστό ότι υπήρχαν στη δυτική Αφρική, αλλά και να βρουν μία οδό προς τις Ιδίες γύρω από το νότιο άκρο της Αφρικής. Το 1434 παρέκαμψαν το ακρωτήριο Μπόζαντορ της Δυτικής Σαχάρας και το 1466 έφτασαν στη Σενεγάλη και στο Πράσινο Ακρωτήριο. Το 1482 έχτισαν το οχυρό του Σάουν Χόρχε ντα Μίνα (Ελμίνα), στη σημερινή Γκάνα.
Ο εξερευνητής Ντιόγκο Κάο (Κάουν) ανακάλυψε τις εκβολές του ποταμού Οογκοονέ και το 1482 τις εκβολές του ποταμού Κονγκό. Στα τελευταία χρόνια του 15ου αιώνα, ένας άλλος Πορτογάλος, ο Πέρου ντα Κοβίλια επισκέφτηκε τις περισσότερες από τις εγκαταστάσεις των Αράβων στις ακτές της Ανατολικής Αφρικής, νότια της Σοφάλα (στη σημερινή Μοζαμβίκη) και ταξίδεψε στην Αιθιοπία. Το 1498 ο Βάσκο ντα Γκάμα ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στην Ινδία μέσω θαλάσσης παραπλέοντας το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Στη διάρκεια του 16ου αιώνα οι Πορτογάλοι άρχισαν να χάνουν έδαφος από τους Άγγλους. Το 1553 αγγλικά πλοία έφτασαν στη Γκάμπια και έπλευσαν μέχρι τη Χρυσή Ακτή, τη σημερινή Γκάνα, ενώ έως το 1595 οι Ολλανδοί έφτασαν στις ακτές της Δυτικής Αφρικής και εγκαταστάθηκαν εκεί.
Ο 18ος και 19ος αιώνας χαρακτηρίστηκαν από τις εξερευνήσεις του εσωτερικού της Αφρικής, οι οποίες έγιναν σχεδόν αποκλειστικά από Βρετανούς. Όμως μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα οι Ευρωπαίοι είχαν ιδρύσει μόνο εμπορικούς σταθμούς κατά μήκος των ακτών της Αφρικής και όχι αποικίες. Αυτό άρχισε μόλις, το 1884, με τη σύγκληση της Διάσκεψης του Βερολίνου για τη Δυτική Αφρική (1884 – 1885), με σκοπό να συμφωνηθεί ο διαμελισμός της Αφρικής γενικότερα και του Κονγκό, ειδικότερα. Η διανομή της Αφρικής που ακολούθησε είχε οδυνηρά επακόλουθα όχι μόνο για τη «μαύρη ήπειρο», αλλά και για τις σχέσεις μεταξύ των Ευρωπαίων.
Ήδη από το 1652 οι Ολλανδοί είχαν στείλει τον Γιαν Βαν Ρίμπεκ ,για να δημιουργήσει μια εμπορική βάση στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας για τον ανεφοδιασμό των πλοίων που ταξίδευαν από την Ευρώπη στις Ινδίες, αλλά και για να αμφισβητήσουν την υπέροχη των Πορτογάλων στον τομέα του εμπορίου των Ανατολικών Ινδιών. Σταδιακά οι Ολλανδοί προχώρησαν προς το εσωτερικό και ίδρυσαν μόνιμους οικισμούς οι οποίοι γύρω στο 1790 ανακηρύχθηκαν σε ανεξάρτητες νοτιοαφρικανικές δημοκρατίες.
Όταν όμως και οι Βρετανοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, άρχισαν οι συγκρούσεις μεταξύ Άγγλων και Ολλανδών (Μπόιερς) στη Νότια Αφρική. Τελικά οι ανεξάρτητες νοτιοαφρικανικές δημοκρατίες στις οποίες αναφερθήκαμε, ενώθηκαν το 1910 και ίδρυσαν τη Νοτιαφρικανική Ένωση.
Στη Διάσκεψη του Βερολίνου για την Αφρική, η Βρετανία επέβαλε τον έλεγχο της από την Αίγυπτο μέχρι το Κέιπ Τάουν σε όλη τη διαδρομή του Νείλου και στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών και προς τον νότο μέχρι τη λίμνη Νιάσα στο Μαλάουι. Η Γαλλία έθεσε υπό την κατοχή της τη μεσογειακή ακτή, δυτικά του Μαγκρέμπ, καθώς και τη δυτική και ισημερινή Αφρική, εκτός από τη Μαδαγασκάρη. Η Γερμανία κατόρθωσε να εξασφαλίσει το Τόγκο, το Καμερούν, τμήμα της Ανατολικής Αφρικής και τη νοτιοδυτική Αφρική, την οποία όμως έχασε στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ιταλία κατέλαβε την Ερυθραία, τη Σομαλία και τη Λιβύη. Το Βέλγιο πήρε τα τεράστια εδάφη γύρω από τον ποταμό Κονγκό.
Η Πορτογαλία διατήρησε την Αγκόλα, τη Μοζαβίκη και κάποιες μικρότερες κτήσεις. Η Ισπανία κράτησε ένα τμήμα του Μαρόκου και τη Δυτική Σαχάρα (τότε Ρίο ντ’ Όρο). Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, το 1920 τα μοναδικά ανεξάρτητα κράτη στην Αφρική ήταν η Αιθιοπία (τότε Αβησσυνία) και η Λιβερία, η οποία όμως ήταν ουσιαστικά ένα τεχνητό κράτος που ιδρύθηκε με σκοπό τη μετεγκατάσταση των απελεύθερων πλέον Αφρικανών σκλάβων, μετά την απαγόρευση της δουλείας στις Η.Π.Α. Αυτή ξεκίνησε το 1821- 1822 και οδήγησε στην ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους της Λιβερίας το 1847.
Ένας άλλος λόγος για την ίδρυση της Λιβερίας ήταν η παροχή φορολογικών απαλλαγών σε μεγάλους εφοπλιστές, με αποτέλεσμα η χώρα σήμερα να αποτελεί την κυριότερη «σημαία ευκαιρίας» στον κόσμο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η χώρα αυτή, το 1931 καταδικάστηκε από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ, πρόδρομο του Ο.Η.Ε.), γιατί η κυρίαρχη τάξη της, το λιβεροαμερικανικό στοιχείο, οι απόγονοι των πρώην σκλάβων, εκμεταλλεύονταν τους ιθαγενείς υπό καθεστώς, σχεδόν δουλειάς! Σήμερα η Λιβερία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης του πληθυσμού στον κόσμο (4,50%). Ενώ το 1960 είχε περίπου 1.000.000 κατοίκους, σήμερα ο πληθυσμός της ξεπερνά τα 5.300.000.
Η κατάσταση στις χώρες της Αφρικής και τα αίτια που οδήγησαν στη δημιουργία κινημάτων ανεξαρτησίας
Όπως αναφέραμε η Αφρική αποτέλεσε πεδίο αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμού των Ευρωπαίων από τον 18ο ως τα μέσα του 20ου αιώνα. Η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, των ορυκτών και των αγροκτηνοτροφικών πόρων πρόσφεραν τεράστια οφέλη στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις που με τη σειρά τους εξήγαγαν ανθρώπινο δυναμικό, τις μειοψηφίες που ασκούσαν την εξουσία, τεχνολογική πρόοδο, βιομηχανική-γεωργική τεχνογνωσία και «ευρωπαϊκό πολιτισμό» με τη μορφή του Χριστιανισμού, της ευρωπαϊκής οργάνωσης και των εμπορικών κανόνων. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές γλώσσες αντικατέστησαν τις τοπικές διαλέκτους.
Οι αυτόχθονες πληθυσμοί υπέφεραν πολλά όμως από τους αποικιοκράτες Ευρωπαίους. Ο πολιτικός αναλυτής-διεθνολόγος Δημήτριος Κ. Λώρης γράφει: «…(οι αυτόχθονες) σε όλες τις περιπτώσεις είτε κατεσφάγησαν είτε εξωθήθηκαν σε εσωτερική μετανάστευση στην αφρικανική ενδοχώρα είτε καταπιέστηκαν πολιτικά και κοινωνικά χρησιμοποιούμενοι ως φθηνό εργατικό δυναμικό χωρίς να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και μην έχοντας πολιτικά δικαιώματα παρότι πάντα συνέδραμαν με ανθρώπινο δυναμικό και εργασία τις μητροπόλεις σε κάθε μεταξύ τους πολεμική αντιπαράθεση με αποκορύφωμα τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Όμως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι χώρες της Βόρειας Αφρικής τελούσαν υπό ελεγχόμενο καθεστώς αυτοδιοίκησης και απολάμβαναν περισσότερα δικαιώματα και πιο ευνοϊκή μεταχείριση από τις Μητροπόλεις. Αυτό οφειλόταν στη γεωγραφική εγγύτητα με την Ευρώπη, τη συνδρομή των αυτοχθόνων στον πόλεμο και στο εθνικό και θρησκευτικό δόγμα τους (Ισλάμ-Μωαμεθανισμός) που συνέβαλε στη μεταπολιτική διεθνή πολιτική.
Στην υποσαχάρια Αφρική όμως, οι αυτόχθονες πληθυσμοί δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ο πλούτος κατανεμόταν κυρίως στους λευκούς αποίκους ενώ το βιοτικό επίπεδο παρέμενε σε χαμηλά επίπεδα οδηγώντας σε εξαθλίωση και ανέχεια. Έτσι στις περιοχές αυτές εμφανίστηκαν κινήματα που ζητούσαν αυτοδιάθεση, πολιτικά δικαιώματα και συμμετοχή στη διοίκηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα κινήματα αυτά καταπνίγηκαν ή τους αναγνωρίστηκαν περιορισμένα δικαιώματα, ανάλογα με την ευρωπαϊκή Μητρόπολη».
Το Παναφρικανικό Εθνικό Κίνημα
Στην υποσαχάρια Αφρική υπάρχουν δύο γηγενή εθνικά φύλα: οι Μπαντού και οι Βουσμάνοι-Πυγμαίοι. Αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως ευρήματα οικισμών που χρονολογούνται στο 10.000 π.Χ. και νωρίτερα. Οι Μπαντού ήταν η πολυπληθέστερη ομάδα. Το όνομά τους σημαίνει «άνθρωπος-λαός» στα αφρικανικά. Οι ρίζες του Παναφρικανικού Εθνικού Κινήματος ανάγονται στους Μπαντού οι οποίοι κατά τον Μεσοπόλεμο συνέστησαν αυτόνομες πολιτικές ενώσεις στα Αφρικανικά Εθνικά Συμβούλια.
Οι φυλετικές διαφορές μεταξύ των Αφρικανών παραμερίστηκαν και οι ηγέτες των διάφορων φυλών έθεσαν ως αποκλειστικό στόχο τους την κοινωνική και εθνική ανεξαρτησία. Αρχικά, δεν υπήρξαν ένοπλες εξεγέρσεις αλλά μέσω διαδικασιών οι αυτόχθονες κατάφεραν να αποκτήσουν δικαιώματα σε διάφορους τομείς όπως η δημόσια διοίκηση, η παιδεία, οι τοπικές στρατιωτικές και αστυνομικές Αρχές κ.ά. Έτσι μπήκαν τα θεμέλια για τη γιγάντωση του κινήματος του παναφρικανισμού που έγινε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τα αιτήματα των Αφρικανών υποστηρίχθηκαν και από φιλελεύθερα δυτικοευρωπαϊκά (σε Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Δ. Γερμανία και Πορτογαλία μετά το 1974) και βορειοαμερικανικά (Η.Π.Α., Καναδάς: Civil Rights Movement) κινήματα ιδιαίτερα τις δεκαετίες 1960-1970. Συνθήματα όπως: «Africa to the African people» («Η Αφρική στους Αφρικανούς»), «Black power» («Μαύρη Δύναμη) και «Black civil rights» («Μαύρα πολιτικά δικαιώματα») έγιναν ευρέως γνωστά.
Δημιουργήθηκε έτσι ένα παγκόσμιο κίνημα υποστήριξης των δικαίων των Αφρικανών το οποίο άσκησε πίεση στους διεθνείς Οργανισμούς για την επίλυση των προβλημάτων τους. Η Κίνα και η τέως ΕΣΣΔ θέλοντας να εξυπηρετήσουν κυρίως τα συμφέροντά τους ενθάρρυναν και υποστήριζαν κάθε αυτονομιστικό κίμημα στην υποσαχάρια Αφρική. Παράλληλα λόγω της συμμετοχής τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. είχαν τη δυνατότητα σε πολλές περιπτώσεις να κατευθύνουν τις αποφάσεις και τα ψηφίσματά του.
Ο δύσκολος δρόμος της ανεξαρτησίας για τα αφρικανικά κράτη
Η Αίγυπτος απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Μεγάλη Βρετανία το 1922. Η Αιθιοπία το 1936 υποτάχθηκε στους Ιταλούς, απελευθερώθηκε όμως το 1943. Από τη δεκαετία του 1950 άρχισαν να αποκτούν την ανεξαρτησία τους οι αφρικανικές χώρες. Επειδή θα ήταν πολύ κουραστικό να γράφαμε πότε έγινε ανεξάρτητο το κάθε κράτος της «μαύρης ηπείρου» παραθέτουμε δύο χάρτες στους οποίους αναγράφεται η ονομασία των χωρών στα αγγλικά και το έτος ανεξαρτησίας τους.
Εντυπωσιακό είναι ότι ορισμένα κράτη έχουν πολύ μικρή έκταση, είναι πραγματικά… στριμωγμένα ανάμεσα σε άλλα (π.χ. Τόγκο, Ισημερινή Γουϊνέα, η Equarorial Guinea του χάρτη) ενώ υπάρχουν και κάποια (Λεσότο, Γκάμπια) που βρίσκονται μέσα σε άλλα κράτη. Δύο παρατηρήσεις για τους χάρτες: το Σουδάν δεν είναι ενιαίο πλέον, υπάρχει από το 2011 το Νότιο Σουδάν με πρωτεύουσα τη Τζούμπα, ενώ η Σουαζιλάνδη (στη νότια Αφρική) από το 2018 ονομάζεται Εσουατίνι.
Η Αφρική μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας των κρατών της
Αν και τα περισσότερα κράτη της Αφρικής είχαν γίνει ανεξάρτητα ως το 1975, τα προβλήματα δεν σταμάτησαν. Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού, η εξάρτηση από το εξωτερικό για κεφάλαια και τεχνολογία και οι ανεπαρκείς υποδομές έκαναν πολλά αφρικανικά κράτη να συγκαταλέγονται στα φτωχότερα και λιγότερο ανεπτυγμένα παγκοσμίως. Στον πίνακα του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index) που περιλαμβάνει 191 χώρες, στις θέσεις 160-191 (Χαμηλή Ανθρώπινη Ανάπτυξη), 28 από τις 32 χώρες είναι αφρικανικές (οι άλλες τέσσερις είναι το Πακιστάν, η Αϊτή, το Αφγανιστάν και η Υεμένη). Τελευταία όλων στην παγκόσμια κατάταξη είναι η Σομαλία, με ΔΑΑ 0,364 η οποία δεν προσμετράται στον σχετικό κατάλογο καθώς δεν είναι μέλος του Ο.Η.Ε.
Στον ίδιο πίνακα, στις 66 πρώτες χώρες με Υψηλή Ανθρώπινη Ανάπτυξη δεν υπάρχει καμία από την Αφρική. Πρώτη είναι η Ελβετία με ΔΑΑ 0,962 (μέση ετήσια ανάπτυξη 0,19%) ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στην 33η θέση (μέση ετήσια ανάπτυξη 0,19%) (περισσότερα στοιχεία μπορείτε να βρείτε στο undp.org – Human Development Index, HDI). Δυστυχώς πολλές χώρες της Αφρικής ενεπλάκησαν σε πολέμους με άλλες γειτονικές, ταλανίστηκαν και ταλανίζονται από εμφυλίους πολέμους και τα πραξικοπήματα αποτελούν ρουτίνα…
Αναφέρουμε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία για τις χώρες της Αφρικής. Η Γκάνα ήταν η πρώτη υποσαχάρια χώρα που απέκτησε ανεξαρτησία (1957). Στο Μπενίν (τέως Δαχομέη) που απέκτησε το 1960 την ανεξαρτησία του, εκδηλώθηκε το 1963 το πρώτο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αφρική. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Αφρικής υπάρχουν δύο ισπανικές πόλεις-θύλακοι, η Θέουτα και η Μελίλια. Έτσι, η Ευρώπη, μέσω της Ισπανίας έχει και χερσαία σύνορα με την Αφρική (Μαρόκο). Η Δυτική Σαχάρα (έκταση 266.000 τ.χλμ., πληθυσμός 576.000) μία από τις πιο αραιοκατοικημένες περιοχές παγκοσμίως αποτελούσε ισπανική αποικία ως το 1975.
Το Μαρόκο κατέλαβε το βόρειο μέρος της και η Μαυριτανία το νότιο. Το μέτωπο Πολισάριο ανακήρυξε την ανεξαρτησία της το 1976 και άρχισε τον ανταρτοπόλεμο με τα δύο κράτη. Η Μαυριτανία απέσυρε τα στρατεύματα της ,αλλά το Μαρόκο δρώντας μονομερώς κατέλαβε τα εδάφη που κατείχε η Μαυριτανία. Το Πολισάριο με τη στήριξη της Αλγερίας συνέχισε να μάχεται εναντίον του Μαρόκου. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1991 τέθηκε σε εφαρμογή εκεχειρία από τις αντιμαχόμενες πλευρές. Εκκρεμεί όμως το δημοψήφισμα για το καθεστώς της Δυτικής Σαχάρας λόγω διαφωνιών για το ποιοι έχουν δικαίωμα ψήφου…
Επίλογος
Εκτός από όσα αναφέραμε παραπάνω η Αφρική και λόγω των κλιματικών συνθηκών (π.χ. παρατεταμένη ξηρασία) αντιμετωπίζει πλήθος επιδημιών. Ασθένειες όπως το AIDS, η ελονοσία, ο έμπολα κ.ά. ευθύνονται για πολλούς θανάτους. Το προσδόκιμο ζωής στις περισσότερες χώρες είναι αισθητά χαμηλότερο απ’ ότι στην Ευρώπη. Στα περισσότερα αφρικανικά κράτη αυτό φτάνει στα 60-65 έτη.
Οι εμφύλιες συγκρούσεις, με πρόσφατη αυτή στο Σουδάν έχουν σαν αποτέλεσμα χιλιάδες πρόσφυγες να εγκαταλείπουν τις εστίες τους. Και, πολλές χιλιάδες από αυτούς, δυστυχώς πέφτοντας στα δίχτυα δουλεμπόρων, αναζητούν ένα καλύτερο αύριο στην Ευρώπη, ιδιαίτερα σε Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία δημιουργώντας προβλήματα σε αυτές τις χώρες όταν βέβαια μπορέσουν να φτάσουν...
Βασική πηγή για το άρθρο ήταν οι «ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ», του Δημήτριου Κ. Λώρη, Εκδόσεις Περισκόπιο, 2008.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου