Ο μπέης και ο Διαφωτισμός

Επιρροές και φιλοδοξίες μιας μανιάτικης κωμόπολης του 18ου αιώνα
Ο παραθαλάσσιος οικισμός του Γυθείου υπήρξε από την αρχαιότητα το σημαντικότερο
λιμάνι της Λακωνίας αλλά και διοικητικό κέντρο της χερσονήσου της Μάνης. Την κατοίκηση του από τους προϊστορικούς χρόνους διέκοψε βίαια ο σεισμός που εκδηλώθηκε τον 4ο μ.Χ αιώνα και προκάλεσε τη βύθιση του μεγαλύτερου τμήματος του. Έκτοτε, η περιοχή εγκαταλείφθηκε.
Μία από τις εισόδους του κάστρου στον λόφο του παλαιού Μελισσιού (σημερινό Μαυροβούνι) Το 1829 οι απόγονοι του Τζανή Γρηγοράκη έχτισαν στο νησάκι της Κρανάης -στον κόλπο του Γυθείου- έναν πύργο, δηλωτικό της σχέσης του προγόνου τους με τη Δύση. Σήμερα στεγάζει το εθνολογικό μουσείο της περιοχής
Η επανοίκηση του Γυθείου στους νεότερους χρόνους ξεκινά γύρω στα 1700 με την εγκατάσταση της οικογένειας Γρηγοράκη και την οικοδόμηση ενός μικρού πύργου-κάστρου, περιβληθέντος από τάφρο (το οικοδόμημα δεν υφίσταται πλέον, γκρεμίστηκε το 1923). Το 1782, ο Τζαννής Γρηγοράκης λαμβάνει τον τίτλο του τρίτου κατά σειρά Μπέη της Μάνης -ένα είδος αυτόνομου ηγεμόνα, φόρου υποτελούς στον Σουλτάνο.


Άποψη της παλιάς προκυμαίας του Γυθείου. Ο σημερινός οικισμός άρχισε να δημιουργείται τον 18ο αιώνα στα πρότυπα αντίστοιχων ευρωπαϊκών
Ο Γρηγοράκης -όπως τουλάχιστον μαρτυρούν πηγές της εποχής του- είχε συγκεκριμένη αντίληψη για το πώς θα διαχειριζόταν την εξουσία που του δόθηκε. Εμφανώς επηρεασμένος από την πολιτική σκέψη του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ασχολήθηκε πρωτίστως με τη βελτίωση της καθημερινότητας και την εκπαίδευση των «φαμέγιων» (δουλοπάροικων) και ακολούθως με την ανέγερση ενός αστικού τύπου οικισμού στα ελώδη εδάφη του Γυθείου.

Ένας από τους δυτικότροπους πύργους -γουλάδες στην τοπική διάλεκτο- του κάστρου Γρηγοράκη
Κύρια επιδίωξη του: η εξέλιξη του Γυθείου σε σύγχρονο λιμάνι.
Στον λόφο με την ονομασία «Μελίσσι» (δύο περίπου χιλιόμετρα από το Γύθειο) ο Γρηγοράκης έχτισε ένα νέο μικρό κάστρο με δυτικότροπους πυργίσκους στα πλαϊνά του και απρόσκοπτη θέα στο μεγάλο του επίτευγμα, την πολιτεία που δημιούργησε. Το κάστρο φιλοξένησε λόγιους και δασκάλους της εποχής ενώ ο ίδιος ο μπέης χρηματοδότησε διδασκαλεία και σπουδές.Το 1797 ο Γρηγοράκης φιλοξένησε τους απεσταλμένους του Ναπολέοντα, αδελφούς Στεφάνοπολι, ως απόρροια μιας αλληλογραφίας που είχε ξεκινήσει νωρίτερα και αποσκοπούσε στην παροχή πολεμικής βοήθειας από το εξωτερικό, την ανεξαρτητοποίηση της Μάνης και την ανακήρυξη της σε ανεξάρτητο κρατίδιο. Όταν οι ενέργειες του αυτές έγιναν αντιληπτές, ο τουρκικός στόλος κατέπλευσε στην περιοχή (1798) και έκαψε το μικρό κάστρο στον λόφο του Μελισσιού που εξαιτίας των γεγονότων μετονομάστηκε Μαυροβούνι (ονομασία που διατηρεί ως σήμερα)
Πηγές:

Η συγγραφή του κειμένου στηρίχθηκε στο έργο των ακαδημαϊκών Σωκράτη Β. Κουγέα και Δικαίου Β. Βαγιακάκου και ιδίως στα:

-Πρακτικά Α Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, τόμος Γ, Αθήναι, 1970.

-Πρακτικά Α Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Μελετών εις Μολάους 1928 (δημοσιευθέντα το 1983): «Ιστορία της Μάνης όλης, ηθών, χωρίω, ιντράδων και επιτηδευμάτων αυτής δια στίχων πολιτικών ομοιοκαταλήκτων» του Νικήτα Νιφάκη.