Ένα θέμα που έχει απασχολήσει δεκάδες κορυφαίους επιστήμονες, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει απαντηθεί με απόλυτη βεβαιότητα είναι το πότε έφτασαν στην Ελλάδα οι χρήστες της πρωτοελληνικής γλώσσας. Τι είναι όμως η πρωτοελληνική γλώσσα;
Έτσι ονομάζεται συμβατικά η αρχαιότερη μορφή της ελληνικής γλώσσας μετά από τη διαφοροποίησή της από την πρωτοινδοευρωπαϊκή και πριν από τη διαίρεσή της στις μετέπειτα ελληνικές διαλέκτους (μυκηναϊκή, δωρική, αττική-ιωνική, αρκαδοκυπριακή, αιολική κλπ). Πρωτοελλαδική περίοδος ονομάζεται η πρώτη υποδιαίρεση της Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα, γνωστής και ως ελλαδικής περιόδου. Ακολούθησε τη νεολιθική εποχή και εκτείνεται χρονικά από το 3000 ως το 1900 π.Χ. περίπου και διαιρείται σε τρεις υποπεριόδους. Την πρωτοελλαδική περίοδο ακολούθησαν η μεσοελλαδική (περ. 1900-1580 π.Χ.) και η υστεροελλαδική περίοδος (περ. 1580-1100 π.Χ.), ευρύτερα γνωστή ως μινωική.
Ο Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου (1912-2014) ήταν ένας από τους κορυφαίους Έλληνες ιστορικούς του 20ου και των αρχών του 21ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Πάτρα, σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ενώ το 1940 αναγορεύτηκε διδάκτορας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1956 έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Παρισίων. Από το 1960 ως το 1968 υπηρέτησε ως ερευνητής στο CVRS (Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας). Δίδαξε στο ΑΠΘ (1960-1968 και 1974-1979) και στο Πανεπιστήμιο II της Λιον (1970-1975). Από το 1979 διετέλεσε διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητος του Εθνικού Κέντρου Ερευνών. Τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας διετέλεσε και πρόεδρος, αντεπιστέλλον μέλος ξένων Ακαδημιών και μέλος πολλών ελληνικών και ξένων επιστημονικών σωματείων και ιδρυμάτων, άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο. Το βιβλίο του ''Ελληνικά Έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού'' αποτελεί μετάφραση στα ελληνικά του έργου του ''Ethne grecs a l' Age du Bronze'' που εκδόθηκε στα γαλλικά το 2009.
Η άφιξη των Πρωτοελλήνων στον ελλαδικό χώρο
Μεταξύ των ερευνητών υπάρχουν πολλές διαφωνίες για το πότε ήρθαν στην Ελλάδα οι χρήστες της πρωτοελληνικής που τους ονομάζουν κυρίως Πρωτοέλληνες αλλά και Έλληνες. Ως το τέλος του 20ου αιώνα είχαν προταθεί για το θέμα αυτό περισσότερες από 12 χρονολογίες.
Ο Μιχαήλ Σακελλαρίου ήδη από το 1980 είχε διατυπώσει την άποψη ότι οι Πρωτοέλληνες ήρθαν στον ελλαδικό χώρο μεταξύ 2000 και 1800 π.Χ. Ο ίδιος χρησιμοποιεί ως επικρατέστερη τη συμβατική χρονολογία 1900 π.Χ. Η άποψή του βρίσκει πλέον σύμφωνους τους περισσότερους επιστήμονες και βασίζεται σε ένα απλό σκεπτικό: εφόσον η Ελλάδα κατοικούνταν από Έλληνες κατά τη μυκηναϊκή εποχή ,η άφιξή τους θα έγινε κατά τον χρονολογικό ορίζοντα ο οποίος πριν την εποχή αυτή παρουσιάζει σημεία μετανάστευσης μεγάλης κλίμακας. Η θέση που υποστηρίχτηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τους ιστορικούς E. Meyer και K. J. Beloch ότι οι Έλληνες ήρθαν στην περιοχή μας στα τέλη της 3ης π.Χ. χιλιετίας ,επιβεβαιώθηκε από πολλούς αρχαιολόγους,με σημαντικότερες τις μελέτες των C. Blegen και J. Caskey. Ο πρώτος απέδειξε το 1926 ότι η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα (Πρωτοελλαδική), στις Κυκλάδες (Πρωτοκυκλαδική) και στην Κρήτη (Πρωτομινωική) ήταν πρωτοελληνική εποχή, βασιζόμενος στο επιχείρημα ότι οι αρχαιολογικές θέσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα, τις Κυκλάδες και την Κρήτη, παρουσιάζουν στρώματα τα οποία αναγόμενα στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού όπου επικρατούσαν προελληνικά τοπωνύμια. Ο Caskey πρότεινε (1960, 1964, 1965, 1971, 1974) την θεωρία ότι οι Πρωτοέλληνες θα είχαν φτάσει στην Ελλάδα σε δύο κύματα. Από το πρώτο θα καταγόταν η Πρωτοελλαδική III και από το δεύτερο η Μεσοελλαδική. Την άποψή του ενστερνίστηκαν οι N. G. L. Hammond, F. Schachermeyr, E. J. Holmberg κ.α. ανάμεσά τους και ο Μ. Β. Σακελλαρίου το 1980.
Οι R. A. van Royen και B. H. Isaac υπολογίζουν ότι οι Έλληνες θα έφτασαν στην Ελλάδα κατά τη μετάβαση από τη Μεσοελλαδική στην Υστεροελλαδική Εποχή δηλαδή γύρω στο 1600 π.Χ.
Οι T. V. Camkrelidze και v. v. Ivanov στο πλαίσιο της θέσης τους σύμφωνα με την οποία οι χρήστες της ινδοευρωπαϊκής που διαμορφώθηκε στην Αρμενία και γύρω απ' αυτή το 6000 π.Χ. διασκορπίστηκαν κατά τη διάρκεια της 6ης και 5ης χιλιετίας, θεωρούν ότι οι Πρωτοέλληνες μετανάστευσαν από την Ανατολία στην Ελλάδα. Ο Μ. Σακελλαρίου διαφωνεί ριζικά με την άποψη αυτή.
Ο I. M. Diakonov αντλώντας στοιχεία από τους T. V. Camkrelidze και v. v. Ivanov διατύπωσε, με επιφύλαξη πάντως,την άποψη ότι η ινδοευρωπαϊκή διαμορφώθηκε στον καρπαθοβαλκανικό χώρο την 5η και 4η χιλιετία π.Χ. και διασπάστηκε κατά την 3η π.Χ. χιλιετία, δεν προβάλλει όμως κανένα επιχείρημα.
Ο S. Hiller θεωρεί ότι οι φορείς της πρωτοελληνικής δεν μπορούν να συσχετισθούν με βεβαιότητα μόνο με τους νεοτερισμούς που εμφανίστηκαν στη Λέρνα και τις διάφορες αρχαιολογικές θέσεις της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας από την Πρωτοελλαδική III περίοδο και μετά, καθώς θα μπορούσαν να προέρχονται από άλλες ινδοευρωπαϊκές ομάδες.
Στον C. Renfrew και τη θεωρία του έχουμε αναφερθεί και παλαιότερο άρθρο μας. Σύμφωνα μ' αυτήν ,οι κινήσεις των Ινδοευρωπαίων ήταν αποτέλεσμα της εξάπλωσης της γεωργίας από τη Μεσοποταμία στην Ευρώπη και τον ιρανοϊνδικό χώρο. Επικαλείται το γεγονός ότι η γεωργία εξαπλώθηκε διαδοχικά στην Ανατολία και έπειτα στην Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα γύρω στο 6500 π.Χ., στη συνέχεια στα Βαλκάνια, την Κεντρική, τη Δυτική και τέλος στη Βόρεια Ευρώπη, ο Renfrew δέχτηκε την ύπαρξη μιας αλληλουχίας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών η οποία θα οδήγησε από τη γλώσσα της Ανατολίας στην πρωτοελληνική, από την πρωτοελληνική στην πρωτοιλλυρική, από αυτή στην πρωτοκελτική κ.ο.κ. Ο Μ. Σακελλαρίου γράφει ότι η θεωρία του Renfrew είναι απαράδεκτη στο σύνολό της.
Ο R. Drews, υποστηρίζει ότι τα αρχαιολογικά στοιχεία που συνήθως θεωρούνται ενδεικτικά της άφιξης των Πρωτοελλήνων σε χρονολογίες προγενέστερες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού ,δεν είναι πειστικά και θεωρεί ότι οι Πρωτοέλληνες ήρθαν στην Ελλάδα γύρω στο 1600 π.Χ., όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα ανάκτορα στις Μυκήνες. Η θεωρία έχει επικριθεί με πολλά επιχειρήματα από διάφορους ερευνητές.
Ο J. Makkay, θεωρεί ότι οι πρόγονοι των Πρωτοελλήνων κατάγονταν από ένα χώρο δυτικά των Καρπαθίων και διέσχισαν τον Δούναβη σε κάποια εποχή πολύ προγενέστερη από το τέλος της 3ης π.Χ. χιλιετίας.
Σε μεταγενέστερη εργασία του ο Makkay, αναφέρει ότι το άλογο στην Ελλάδα έφεραν Ιρανοί κατακτητές (!), τους οποίους συνδέει και με τους αρχαιότερους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών (17ος αι. π.Χ.). Επίσης, υποστηρίζει ότι η ιρανική μεταναστευτική ομάδα που κατέλαβε τις Μυκήνες (δεν δίνει επαρκή εξήγηση στο ερώτημα «γιατί μόνο τις Μυκήνες;), κινήθηκε ταυτόχρονα με άλλες ομάδες ομογενών της που εξαπλώθηκαν νότια της Κασπίας, με τους Κασσίτες (που διείσδυσαν στη Βαβυλωνία), με τους Υξώς (που επικράτησαν στην Αίγυπτο) ή, τέλος, ταυτόχρονα με την εμφάνιση του άρματος στην Ανατολία.
Σε πρόσφατη μονογραφία του ο Makkay, υποστηρίζει ότι η περίοδος μεταξύ 2100-2000 π.Χ. είναι η πιο πιθανή για τη μετανάστευση των Πρωτοελλήνων, λόγω των εκτεταμένων καταστροφών οικισμών.
Ο O. Carruba, χρησιμοποιώντας γλωσσολογική επιχειρηματολογία, τοποθετεί γύρω στο 2100 π.Χ. των πρωτοελληνική ή «δωρική» ελληνική και πριν το 1200 π.Χ. τη μυκηναϊκή ελληνική.
Μακρόπνοο και οξυδερκές, κατά τον Μ. Σακελλαρίου, είναι το έργο του J. Maran, στο οποίο εξετάζονται οι πολιτισμικές αλλαγές και οι καταστροφές που συνέβησαν στην Ελλάδα κατά το δεύτερο μισό της 3ης π.Χ. χιλιετίας. Με επιφύλαξη, ο J. Maron, τοποθετεί την άφιξη των Πρωτοελλήνων μεταξύ 2.570 και 2.410 π.Χ. Αναφέρει ότι οι «μετανάστες» προέρχονταν από το δυτικό τμήμα της Βαλκανικής Χερσονήσου και εγκαταστάθηκαν αρχικά στη Λευκάδα και τη Βορειοδυτική Πελοπόννησο. Ωστόσο, ο Μ. Σακελλαρίου, θεωρεί ότι οι Πρωτοέλληνες αποβιβάστηκαν σε κάποιες παραλίες των ανατολικών ακτών της Κεντρικής Ελλάδας.
Ο J.E. Coleman, χρησιμοποιώντας πλούσια τεκμηρίωση και επιχειρηματολογία, υποστηρίζει ότι οι Πρωτοέλληνες κατέλαβαν όλη την ηπειρωτική Ελλάδα στις αρχές της Πρωτοελλαδικής Περιόδου.
Ο J. T. Hooker, δήλωσε το 1989. «Προσωπικά πιστεύω ότι προς το παρόν δεν μπορεί να δοθεί τελικά ή έστω και προσωρινή απάντηση» (ενν. στο πότε ήρθαν οι Πρωτοέλληνες στην Ελλάδα).
Ο A. Hansler, θεωρεί ότι η διαμόρφωση των Ελλήνων έγινε μέσα στον ίδιο τον ελλαδικό χώρο.
Τέλος ο Ν. Ι. Ξηροτύρης, συμπεραίνει ότι καμία μετανάστευση δεν έλαβε χώρα στην Ελλάδα κατά την Εποχή του Χαλκού, βασιζόμενος σε σκελετικά δεδομένα που προέκυψαν σε περιβάλλοντα χρονολογούμενα στην Πρώιμη, Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη, τα οποία απ’ την πλευρά τους συνεπάγονται σ’ αυτό ,τον χώρο και τον χρόνο του «μεσογειακού» ανθρωπολογικού τύπου.
Κλείνουμε, το κάπως εξειδικευμένο αυτό άρθρο, με την άποψη του αείμνηστου Μ.Β. Σακελλαρίου:
«Οι προελληνικοί λαοί ινδοευρωπαϊκής προέλευσης θα κατάγονταν από δουναβοβαλκανικές περιοχές και θα είχαν έρθει στην Ελλάδα γύρω στα τέλη της Νεολιθικής και τις αρχές της Εποχής του Χαλκού».
Πηγή: ΜΙΧΑΗΛ Β. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ, «Ελληνικά Έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού», ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, 2018.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου