Μία εβδομάδα μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και ενώ ήταν σε εξέλιξη οι συνομιλίες της Γενεύης, οι Αμερικανοί διπλωμάτες που διαχειρίζονταν την κρίση (Cyprus Task Force) ανέλαβαν να συντάξουν ένα υπόμνημα προς τον ΥΠΕΞ Χένρι Κίσινγκερ αποτυπώνοντας «τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην κυπριακή κρίση» και τις διαφαινόμενες επιλογές.Με την επισήμανση ότι οι ΗΠΑ «δεν έχουν θεμελιώδεις στόχους όσον αφορά την ίδια την Κύπρο, παρά μόνο στο πλαίσιο της επίδρασης της Κύπρου σε άλλα συμφέροντα των ΗΠΑ», οι συντάκτες του υπομνήματος προειδοποιούν για τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ και για το ενδεχόμενο ενίσχυσης του ρόλου της Σοβιετικής Ενωσης. Ομως, έχει ενδιαφέρον ότι η Cyprus Task Force περιγράφοντας τις εναλλακτικές της επόμενης ημέρας για την Κύπρο προκρίνουν την επιλογή της ομοσπονδίας... Κάτι στο οποίο φυσικά δεν επέμεινε ο προϊστάμενός τους υπουργός αφήνοντας να εξελιχθεί και ο δεύτερος «Αττίλας» που οδήγησε στην κατάληψη του 37% του εδάφους της Κύπρου και στη διχοτόμηση του νησιού. Και αυτό το ντοκουμέντο αναδεικνύει τη μεγάλη απόσταση που χώριζε μια ομάδα επαγγελματιών διπλωματών που χειρίζονταν την κρίση με τον παντοδύναμο τότε ΥΠΕΞ Χένρι Κίσινγκερ, με αποτέλεσμα εισηγήσεις που είχαν σκοπό την αποκατάσταση της ειρήνης στο νησί να μη μετατρέπονται τελικά σε επίσημη πολιτική.
Ακολουθεί το υπόμνημα προς τον Κίσινγκερ:
***
122. Briefing Memorandum From the Cyprus Task Force to Secretary of State Kissinger1
Washington, July 28, 1974.
Τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην κυπριακή κρίση: Ζητήματα και επιλογές
1/ Tο πρόβλημα
Απέναντι στην ελληνική αντίσταση, οι Τούρκοι στη Γενεύη προσπαθούν να ωθήσουν τις συζητήσεις κατάπαυσης του πυρός σε προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις για μια πολιτική διευθέτηση. Καθώς οι συνομιλίες πλησιάζουν τις ουσιαστικές πτυχές της διευθέτησης, ο κίνδυνος αδιεξόδου αυξάνεται. Εν αναμονή αυτού του γεγονότος, αυτό το έγγραφο αναλύει τις διάφορες ρυθμίσεις που μπορεί να προταθούν για να προσδιοριστεί πώς προσκρούουν στα συμφέροντα των ΗΠΑ.
2/ Η κατάσταση
Στρατιωτικά, η κατάσταση στο νησί είναι σχετικά ήσυχη. Οι Τούρκοι έχουν εδραιώσει και διευρύνει τον θύλακά τους βόρεια της Λευκωσίας, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των τουρκοκυπριακών θυλάκων εκτός του τριγώνου Λευκωσίας - Κερύνειας έχει εξαλειφθεί ή μειωθεί, με εξαίρεση την Αμμόχωστο και την περιοχή των Κοκκίνων, όπου η τουρκοκυπριακή πολιτοφυλακή εξακολουθεί να αντέχει.
Η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα έχει απειλήσει με ελληνοτουρκικό πόλεμο εάν οι Τούρκοι συνεχίσουν να προελαύνουν παραβιάζοντας την κατάπαυση του πυρός, αλλά οι διεθνείς προσπάθειες τις τελευταίες 24 ώρες έχουν μειώσει τις τουρκικές παραβιάσεις.
Πολιτικά, η κατάσταση είναι ασταθής στην Ελλάδα και μεταξύ της ελληνοκυπριακής κοινότητας. Ο Κληρίδης, παγιδευμένος μεταξύ των εξτρεμιστών της Δεξιάς και της Αριστεράς, κινείται προσεκτικά από φόβο μιας κίνησης εναντίον του. Στην Ελλάδα, υπάρχουν αναφορές για συνωμοσία πραξικοπήματος εναντίον του Καραμανλή από στρατιωτικά στοιχεία υπέρ του Ιωαννίδη.
Ο ελληνικός στρατός πιθανότατα θα δώσει στον Καραμανλή σημαντικό περιθώριο στην προσπάθειά του να επιτύχει μια διευθέτηση του Κυπριακού, υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία δεν θα ωθήσει τα πλεονεκτήματά της στην Κύπρο πολύ μακριά. Οι Τούρκοι φαίνονται ενωμένοι γύρω από τον Ετσεβίτ, αλλά η αντιπολίτευση και ο στρατός θα τον παρακολουθούν προσεκτικά για να βεβαιωθούν ότι δεν θα διαπραγματευτεί τα κέρδη της Τουρκίας.
Διπλωματικά, εισβάλλοντας στην Κύπρο, συνεχίζοντας να προελαύνουν μετά την κατάπαυση του πυρός και δηλώνοντας ότι η Τουρκία σκοπεύει να παραμείνει στην Κύπρο με δυνάμεις, οι Τούρκοι δέχονται αυξανόμενη διεθνή κριτική. Το Ηνωμένο Βασίλειο ανησυχεί για τους στόχους της Τουρκίας και οι Τούρκοι, από την πλευρά τους, θεωρούν το Ηνωμένο Βασίλειο φιλελληνικό. Υπό αυτές τις συνθήκες, η μόνη σημαντική διεθνής υποστήριξη της Τουρκίας φαίνεται τώρα να προέρχεται από τις ΗΠΑ.
3/ Συμφέροντα των ΗΠΑ
Τα θεμελιώδη συμφέροντά μας στην περιοχή είναι: (1) η διατήρηση της δυτικής αμυντικής-αποτρεπτικής ικανότητας, η οποία απαιτεί τη συνοχή του ΝΑΤΟ, τη διατήρηση των εγκαταστάσεων των ΗΠΑ / ΝΑΤΟ στην περιοχή και την ελληνοτουρκική αρμονία. και (2) να περιορίσει τη σοβιετική επιρροή.
Μια ασταθής Κύπρος απειλεί και τα δύο αυτά συμφέροντα. Η ελληνοτουρκική διαμάχη αποδυναμώνει την αμυντική ικανότητα της Συμμαχίας και οι ελληνοτουρκικές εχθροπραξίες θα της επέφεραν σοβαρό πλήγμα. Επιπλέον, εάν αντιμετωπιστεί άσχημα, η κρίση θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει σε μια καλύτερη θέση των Σοβιετικών στην Κύπρο και είτε στην Ελλάδα είτε στην Τουρκία ή και στις δύο.
Ετσι, οι ΗΠΑ δεν έχουν θεμελιώδεις στόχους όσον αφορά την ίδια την Κύπρο, παρά μόνο στο πλαίσιο της επίδρασης της Κύπρου σε άλλα συμφέροντα των ΗΠΑ.
4/ Προθέσεις και στόχοι των μερών
Τουρκία: Οι Τούρκοι είναι αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσουν την ισχυρή θέση τους στην Κύπρο για να λύσουν το Κυπριακό πρόβλημα μια για πάντα σύμφωνα με τις γραμμές του de facto κυβερνητικού διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων στο πλαίσιο μιας ανεξάρτητης Κύπρου. Αυτό περιγράφεται από τους Τούρκους ως «αποκατάσταση δύο αυτόνομων διοικήσεων» που συντονίζονται μόνο στην κορυφή από τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο και τον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο. Αυτή η ρύθμιση πρέπει να αναγνωριστεί από τους Ελληνες σε επίσημο έγγραφο. Οι Τούρκοι αντιτίθενται στην επιστροφή στο συνταγματικό σύστημα του 1960 ως ανεφάρμοστη. Αντιτίθενται επίσης στην επιστροφή του Μακαρίου.
Δεν μιλούν για διχοτόμηση (διπλή ένωση), προφανώς επειδή δεν πιστεύουν ότι η Ελλάδα, οι ΗΠΑ, οι Σοβιετικοί και η διεθνής κοινότητα θα ανεχθούν την εξαφάνιση του ανεξάρτητου κράτους της Κύπρου. Επιπλέον, η Τουρκία μπορεί να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τα κέρδη της στην Κύπρο για να πιέσει την Ελλάδα να επιλύσει άλλα ελληνοτουρκικά ζητήματα, κυρίως τη διαμάχη για το πετρέλαιο του Αιγαίου και την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων. Η Τουρκία μπορεί να υπολογίσει ότι, με τον Καραμανλή στην εξουσία στην Αθήνα, υπάρχει μια καλή πιθανότητα να λυθούν τα εκκρεμή προβλήματα.
Τέλος, η Τουρκία πιστεύει ότι διαπραγματεύεται από θέση ισχύος και δεν θα προσεγγίσει τη διαπραγματευτική διαδικασία με ευνοϊκή διάθεση.
Ελλάδα: Ο Καραμανλής, όπως και ο Ετσεβίτ, θέλει να λύσει εκκρεμή ελληνοτουρκικά προβλήματα. Ωστόσο, θα βρεθεί υπό πίεση από τον στρατό του να μη συνθηκολογήσει με τις τουρκικές απαιτήσεις. Οι Ελληνες θα προτιμούσαν μια ανεξάρτητη, ενιαία Κύπρο με ελάχιστες εγγυήσεις για τα δικαιώματα της τουρκικής κοινότητας. Γνωρίζουν ότι η Ενωση είναι απαράδεκτη για την Τουρκία. Ενδιάμεσα, πιθανότατα θα ήθελαν το status quo ante χωρίς τον Μακάριο και χωρίς πρόσθετα τουρκικά στρατεύματα.
Το ελάχιστο θα ήταν η συνέχιση της κυπριακής ανεξαρτησίας. Οι Ελληνες θα μπορούσαν να δεχτούν μια ομοσπονδιακή λύση εάν ο τουρκικός στρατός περιοριζόταν σε μια συμβολική παρουσία και εάν οι ομοσπονδιακές ρυθμίσεις δεν ήταν απλώς ένα πρόσχημα για την τουρκική εξωεδαφικότητα. Εάν οι Ελληνες κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε καμία υποχώρηση στην τουρκική θέση (δηλαδή ότι οι Τούρκοι είχαν συνδυάσει αποτελεσματικά τον αυτόνομο θύλακά τους με την Τουρκία), θα μπορούσαν κάλλιστα να κινηθούν για να κάνουν το ίδιο από την ελληνική πλευρά και να προσεγγίσουν τους Τούρκους στη βάση της de facto ένωσης και για τους δύο τομείς.
Κύπρος (Οι Ελληνοκύπριοι): Οι Τουρκοκύπριοι βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Αγκυρας, αλλά η Αθήνα θα πρέπει να λάβει υπόψη τις απόψεις των Ελληνοκυπρίων. Οτιδήποτε συμφωνήσει η Αθήνα με τους Τούρκους θα πρέπει να πουληθεί στην ελληνοκυπριακή κοινή γνώμη (παρά την πλήρη εσφαλμένη αντίληψη της Αγκυρας ότι η Ελλάδα μπορεί να επιβάλει τη θέλησή της στους Ελληνοκύπριους). Στο παρελθόν, η Αθήνα είχε πρόβλημα να αντιμετωπίσει τον Μακάριο, αλλά μόλις επανέλθει θα μπορούσε να περάσει την ελληνοκυπριακή συμφωνία.
Ο Κληρίδης είναι πιο δεκτικός στην κατεύθυνση της Αθήνας και πιο ελκυστικός στους Τούρκους, αλλά μπορεί κάλλιστα να μην είναι σε θέση να εξασφαλίσει την αποδοχή των ελληνοτουρκικών συμβιβασμών. Οι αριστεροί θέλουν συνέχιση της ανεξαρτησίας υπό τον Μακάριο. οι δεξιοί θέλουν ένωση χωρίς τον Μακάριο. Οι Ελληνοκύπριοι έχουν τη δυνατότητα να σαμποτάρουν μια συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας.
Οπως και οι ηπειρωτικοί Ελληνες, η πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων θα μπορούσε πιθανώς να αποδεχθεί μια ομοσπονδιακή λύση εάν δεν περιλάμβανε μαζική τουρκική στρατιωτική παρουσία ή οποιοδήποτε άλλο είδος τουρκικής εξωεδαφικότητας.
5/ Εναλλακτικά μοντέλα για νέες ρυθμίσεις στην Κύπρο
α/ Μια Ανεξάρτητη Κύπρος με Εξωεδαφική Τουρκική Περιοχή (-ες) θα περιλαμβάνει:
- Μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη Κύπρο μείον τις τουρκικές περιοχές.
- Αναγνωρισμένος ή de facto τουρκικός έλεγχος του τριγώνου Λευκωσίας - Κερύνειας.
- Η Τουρκία διατηρεί μεγάλο αριθμό στρατιωτικών δυνάμεων της ηπειρωτικής χώρας στον θύλακα της Κερύνειας.
- Κάποια ελευθερία κινήσεων.
β/ Διχοτόμηση: Θα περιλαμβάνει:
- Αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας στον θύλακα της Κερύνειας ή σε κάποια άλλη περιοχή.
- Τη διακήρυξη, ίσως μετά από δημοψήφισμα, της ένωσης της υπόλοιπης Κύπρου με την Ελλάδα.
- Την προαιρετική μεταφορά των Τουρκοκυπρίων στον τουρκικό θύλακα και των Ελληνοκυπρίων έξω.
γ/ Η ομοσπονδία και η αποστρατιωτικοποίηση θα περιλαμβάνουν:
- Μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη Κύπρο.
- Τη δημιουργία δύο κοινοτικών δομών -μιας ελληνικής και μιας τουρκικής-, αυτόνομων σε τοπικό επίπεδο και συγχωνευμένων σε εθνικό επίπεδο.
- Τη σταδιακή μείωση, υπό την εποπτεία του ΟΗΕ, των ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων έως τη συμβολική παρουσία μερικών εκατοντάδων η καθεμία.
- Αποστρατιωτικοποίηση της Κύπρου - χωρίς τοπικούς στρατούς.
Συζήτηση
Η ανάλυση αυτών των τριών μοντέλων όσον αφορά τα συμφέροντα και τους στόχους των ΗΠΑ οδηγεί στις ακόλουθες παρατηρήσεις:
Το μοντέλο Α θα ήταν ασταθές και γρήγορα θα εξελισσόταν σε μοντέλο Β. Αυτό το μοντέλο διατρέχει επίσης τον κίνδυνο νέων μαχών εάν οι Τούρκοι αποφασίσουν να επεκτείνουν τον θύλακα της Κερύνειας ή εάν η Ελλάδα επιχειρήσει να εισαγάγει ηπειρωτικά ελληνικά στρατεύματα στο νησί. Εάν οι Ελληνοκύπριοι υποχρεωθούν στην πραγματικότητα να παραχωρήσουν σημαντικά εδάφη στην Τουρκία, θα έχουν ελάχιστα κίνητρα να εγκαταλείψουν τον ιστορικό στόχο της ένωσης για τη διατήρηση ενός ανεξάρτητου κράτους και η Ελλάδα δεν θα είναι σε θέση να αρνηθεί.
Τα μοντέλα Α και Β έχουν το πλεονέκτημα ότι διαχωρίζουν την ελληνική από την τουρκική κοινότητα, αλλά το μειονέκτημα ότι δημιουργούν ένα ακόμη σύνορο. Το μοντέλο Β θα περιλάμβανε πιθανώς την ενδεχόμενη μεταφορά ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων της ηπειρωτικής χώρας στην Κύπρο για την εξισορρόπηση των τουρκικών δυνάμεων που βρίσκονται ήδη εκεί.
Τελικές παρατηρήσεις
Το μοντέλο Α (εξωεδαφικότητα) είναι εγγενώς ασταθές και, ως εκ τούτου, είναι το λιγότερο προτιμώμενο μοντέλο από την άποψη των ΗΠΑ. Το μοντέλο Β (διχοτόμηση) είναι πιθανώς απαράδεκτο για τους Ελληνες και θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερες, παρά λιγότερες, αντιπαραθέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Το Μοντέλο Γ (ομοσπονδία) θέτει ένα δυνητικά σοβαρό πολιτικό πρόβλημα: Ακόμη και αν η Ελλάδα και η Τουρκία συμφωνούσαν σε ένα σχήμα ομοσπονδίας, οι Ελληνοκύπριοι θα μπορούσαν να συμπεράνουν ότι η συμφωνία έδωσε πάρα πολλά στους Τούρκους και έχουν τη δυνατότητα να υπονομεύσουν μια ελληνοτουρκική συμφωνία. Από την άλλη, το Μοντέλο Γ (ομοσπονδία) συστήνεται επειδή θα ελαχιστοποιούσε την ελληνική και τουρκική παρουσία στο νησί.
Πηγή: Εθνικά Αρχεία, RG 59, Αρχεία του Henry Kissinger, Καταχώριση 5403, Πλαίσιο 3, Nodis Letters, Φάκελος 5. Secret Nodis.
Φωτογραφία: Getty Images/Ideal Image
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου