Στις 31 Δεκεμβρίου του 1999, ο Μπόρις Γέλτσιν, τότε πρόεδρος της Ρωσίας, ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά ότι παραιτείται, δηλώνοντας με τηλεοπτικό του διάγγελμα στους πολίτες ότι η χώρα πρέπει να εισέλθει στη νέα χιλιετία με νέους πολιτικούς, νέα πρόσωπα, νέους έξυπνους, δυνατούς και δραστήριους ανθρώπους». Τα μεσάνυχτα, ο διάδοχος του Γέλτσιν, Βλαντιμίρ Πούτιν — ένα νέο πρόσωπο για τη νέα χιλιετία — έκανε το πρώτο του διάγγελμα ως υπηρεσιακός πρόεδρος. «Δεν θα υπάρξει κενό εξουσίας», υποσχέθηκε, δίνοντας όμως και μια προειδοποίηση: «Οποιαδήποτε απόπειρα υπέρβασης των ορίων του νόμου και παραβίασης του ρωσικού συντάγματος θα κατασταλεί αποφασιστικά». Εν μέσω εκτεταμένης διαφθοράς και τεράστιων πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων, η προεδρία του Γέλτσιν γινόταν το προηγούμενο διάστημα όλο και πιο απρόβλεπτη, με τον ίδιο να χάνει συνεχώς δημοφιλία. Παρότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η θητεία του ήταν μια τραυματική περίοδος για τη Ρωσία, η οποία βίωνε τη μετάβαση από κομμουνιστική κρατική οικονομία σε ελεύθερη αγορά.
Ο λεπτός, εύρωστος και νηφάλιος Πούτιν αποδείχθηκε δημοφιλής σε μια χώρα που είχε συνηθίσει την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Γέλτσιν, αφου το ποτό και η κακή υγεία του τελευταίου είχαν ως αποτέλεσμα το προηγούμενο διάστημα
να θεωρείται... είδηση όταν κατάφερνε απλώς να εμφανιστεί στο γραφείο.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 25 χρόνων από την ημέρα που ο Πούτιν ανέλαβε καθήκοντα ως υπηρεσιακός πρόεδρος - για να εκλεγεί και επίσημα στο ανώτατο αξίωμα στις 3 μήνες μετά - η στήλη In History του BBC εξετάζει πώς ο εσωστρεφής άνδρας που ονειρευόταν να γίνει κατασκοπος κατέληξε να ελέγχει για 1/4 του αιώνα τις ζωές δεκάδων εκατομμυρίων Ρώσων και να διαμορφώνει τις διεθνείς εξελίξεις.
Ο άνθρωπος «αίνιγμα» με τις «ταπεινές ρίζες»
Όταν ο Πούτιν έγινε πρωθυπουργός τον Αύγουστο του 1999, ήταν ένας πρώην πράκτορας της KGB που είχε αναδειχθεί από σχετική αφάνεια. Μέχρι το τέλος του έτους, όταν ανέλαβε καθήκοντα ως υπηρεσιακός πρόεδρος, είχε κερδίσει δημοτικότητα λόγω της σκληρής του στάσης στον πόλεμο με τη δημοκρατία της Τσετσενίας. Στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Μάρτιο του 2000, ο Πούτιν εκλέχτηκε και επίσημα πρόεδρος, αφού εξασφάλισε σχεδόν το 53% των ψήφων στον πρώτο γύρο. Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι οι περισσότεροι Ρώσοι επιθυμούσαν πάνω απ' όλα οικονομική σταθερότητα. Το βασικό μήνυμα του Πούτιν προς τους ψηφοφόρους ήταν ότι θα κάνει τη Ρωσία ξανά ισχυρή.
Ο νέος ηγέτης της μεγαλύτερης χώρας στον κόσμο είχε ανέλθει στην εξουσία αφήνοντας ελάχιστα ίχνη πίσω του. Ήταν σαφές ότι ο 47χρονος ήταν ένας άνθρωπος που του άρεσε να δείχνει σκληρός και αυστηρός — κάτοχος μαύρης ζώνης στο τζούντο, έκανε δηλώσεις όπως «οι παραβάτες του νόμου μοιάζουν με αρουραίους που πρέπει να συνθλίβονται». Αλλά ποιος ήταν πραγματικά;
Ο Πούτιν μεγάλωσε στην Αγία Πετρούπολη, γνωστή τότε ως Λένινγκραντ. Η πόλη που ιδρύθηκε από τον Τσάρο Πέτρο τον Μέγα, ήταν γεμάτη δυτικές επιρροές αλλά παράλληλα αντηχούσε το αυτοκρατορικό παρελθόν της Ρωσίας. Το BBC μίλησε το 2001 με τον παλιό προπονητή τζούντο του Πούτιν, ο οποίος είπε ότι ήταν ένας υποδειγματικός μαθητής, που είχε δυνατότητες να φτάσει στην Ολυμπιακή ομάδα. Ο Ανατόλι Ράχλιν εξήγησε ότι ο Πούτιν ήταν πάντα αποφασισμένος να κερδίσει, είτε χρησιμοποιώντας ωμή δύναμη, είτε ξεγελώντας τους αντιπάλους του: «Μπορούσε να ρίξει κάτω τον αντίπαλό του και από τις δύο κατευθύνσεις με την ίδια επιδεξιότητα. Οι αντίπαλοί του, περιμένοντας ρίψη από τα δεξιά, αιφνιδιάζονταν όταν ερχόταν από αριστερά, οπότε ήταν αρκετά δύσκολο να τον νικήσουν, επειδή τους ξεγελούσε συνεχώς».
Ο Πούτιν γεννήθηκε το 1952, επτά χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μετά την πολιορκία του Λένινγκραντ κατά την οποία σκοτώθηκε ο μεγαλύτερος αδελφός του και οι γονείς του κινδύνεψαν να ακολουθήσουν τη μοίρα του.
Μεγάλωσε σε ένα κοινόχρηστο διαμέρισμα γεμάτο αρουραίους και κατσαρίδες, με την οικογένεια να μοιράζεται την ίδια κουζίνα και μπάνιο με τους άλλους ενοίκους. Θυμάται στην αυτοβιογραφία του πώς ως παιδί κυνηγούσε αρουραίους στις σκάλες του κτιρίου του. «Μια φορά εντόπισα έναν τεράστιο αρουραίο και τον κυνήγησα στον διάδρομο μέχρι να τον στριμώξω σε μια γωνία. Ξαφνικά, πετάχτηκε προς το μέρος μου και μου επιτέθηκε. Πήδηξε κάτω από το πλατύσκαλο και έφυγε τρέχοντας», γράφει χαρακτηριστικά.
Ο τόνος της ιστορίας του για τον «στριμωγμένο αρουραίο» γίνεται περισσότερο ή λιγότερο επιθετικός ανάλογα με το κοινό του, σύμφωνα με την καθηγήτρια Νίνα Χρουστσέβα, δισέγγονη του πρώην σοβιετικού ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ. Μιλώντας στο podcast του BBC το 2023 με τίτλο «Putin», είπε: «Επιλέγει πολύ συχνά να τη διηγείται προκειμένου να αναδεικνύει τις ταπεινές του ρίζες και το πόσο μακριά έχει φτάσει, καθώς και τα είδη εχθρών που χρειάστηκε να αντιμετωπίσει στη ζωή του· πώς ξεκίνησε αντιμετωπίζοντας τα πιο ποταπά πλάσματα, για να βρεθεί αργότερα ενάντια σε όλους τους τύπους εχθρών, ξένων και εγχώριων».
Στις σκιές
Η παιδική φίλη του Μαρία Οσορίνα, ψυχολόγος, είπε στο BBC το 2003 ότι, στο σκληρό περιβάλλον, ίσχυε ο νόμος της επιβίωσης του ισχυρότερου. «Εκείνος ήταν μικρόσωμος, αδύνατος και μάλλον αδύναμος, επειδή γεννήθηκε από τόσο ηλικιωμένους γονείς, και έτσι ήταν πολύ σημαντικό για αυτόν να γίνει δυνατός ώστε να μην τον χτυπούν».
Η ίδια είπε ότι η οικογένεια του Πούτιν είχε ισχυρές αξίες καθήκοντος, πατριωτισμού και αφοσίωσης. «Οι γονείς του τον αγαπούσαν πολύ. Ήταν το κέντρο του κόσμου τους, ο γιος που λαχταρούσαν. Αλλά ο χαρακτήρας τους ήταν πολύ συγκρατημένος — δεν έδειχναν τα συναισθήματά τους. Ο πατέρας έδειχνε πολύ ψυχρός, και η μητέρα επίσης. Δεν θα σκεφτόντουσαν ποτέ να φιλήσουν τον γιο τους δημόσια — δεν θα τους περνούσε καν από το μυαλό κάτι τέτοιο».
Φίλοι και γνωστοί θυμούνται τον νεαρό Πούτιν ως ένα έξυπνο αλλά κλειστό αγόρι. «Δεν ήταν ποτέ το επίκεντρο της προσοχής», είπε ο συμμαθητής του Σεργκέι Κούντροφ στο BBC το 2001. «Προτιμούσε να επηρεάζει τα γεγονότα από απόσταση, δρώντας παρασκηνιακά. Τόσο διαφορετικός από τον Μπορίς Γέλτσιν. Θυμάστε τότε που εκείνος ανέβηκε σε ένα τανκ και έκανε νόημα σε όλους να τον ακολουθήσουν; Δεν μπορείς να φανταστείς τον Πούτιν να το κάνει αυτό. Είναι εσωστρεφής άνθρωπος, που μιλάει με τις πράξεις του, όχι με λόγια».
Ο Πούτιν είχε από παιδί τη «ρομαντική» επιθυμία να γίνει πράκτορας της KGB και να υπηρετήσει τη χώρα του ινκόγκνιτο — ίσως η ιδανική δουλειά για κάποιον που προτιμούσε να αποφεύγει τα φώτα της δημοσιότητας. Όπως έχει παραδεχτεί ο ίδιος, η έμπνευσή του ήταν η σοβιετική κατασκοπική ταινία του 1968, «Η ασπίδα και το σπαθί». Αφηγούνταν την ιστορία ενός Σοβιετικού διπλού πράκτορα στη ναζιστική Γερμανία, που έκλεβε έγγραφα για να σαμποτάρει τις επιχειρήσεις των Ναζί.
Ο Πούτιν παρέμεινε πιστός στο παιδικό του όνειρο να γίνει αξιωματικός πληροφοριών, από το πανεπιστήμιο μέχρι την εκπαίδευση στην KGB. Στα 16 του, μπήκε στα τοπικά γραφεία της KGB και ζήτησε δουλειά. Του είπαν να σπουδάσει νομική και να περιμένει. Έξι χρόνια αργότερα, στρατολογήθηκε από την υπηρεσία. Για τα επόμενα 16 χρόνια τουλάχιστον, ο Πούτιν θα ζούσε τη διπλή ζωή του πράκτορα. Όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, υπηρετούσε στην Ανατολική Γερμανία. Επέστρεψε σε μια Ρωσία όπου όλες οι παλιές βεβαιότητες κατέρρεαν.
Το 1991, ο Πούτιν έγινε αναπληρωτής του νέου δημάρχου του Λένινγκραντ, Ανατόλι Σόμπτσακ. Όταν ο Σόμπτσακ έχασε τις εκλογές, το Κρεμλίνο «στρατολόγησε» τον Πούτιν. Καθώς η διακυβέρνηση Γέλτσιν πλησίαζε στο τέλος της, ο Πούτιν άρχισε να ανεβαίνει στην ιεραρχία μέχρι που, το 1999, έγινε πρωθυπουργός. Ο άνθρωπος από το πουθενά ήταν ξαφνικά... πανταχού παρών.
Ο Πούτιν έχει παραμείνει στο πηδάλιο της Ρωσίας για πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα, περισσότερο από οποιονδήποτε ηγέτη από τον Ιωσήφ Στάλιν. Τώρα, στα 72 του χρόνια και στην πέμπτη του θητεία ως πρόεδρος, «κάθε ίχνος αντιπολίτευσης έχει εξαλειφθεί και ελάχιστα μπορούν να συμβούν για να τον εμποδίσουν να παραμείνει στην εξουσία, εάν το επιθυμεί, μέχρι το 2036», έγραψε ο Πολ Κίρμπι του BBC νωρίτερα φέτος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου