Ένα ανθεκτικό μικρόβιο παραλίγο να σκοτώσει αυτή την 27χρονη – «Θα τα καταφέρει την επόμενη φορά;» διερωτώνται δύο ειδικοί του ΕΟΔΥ

*Για το θέμα μιλούν o Δημήτριος Χατζηγεωργίου, Υπτχος ε.α. (ΥΙ), επίτιμος Διευθυντής της Διεύθυνσης Υγειονομικού (ΔΥΓ) του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Aμυνας (ΓΕΕΘΑ), Αναπληρωματικό Μέλος του Δ.Σ. του ΕΟΔΥ και Επιστημονικός Σύμβουλος ΕΟΔΥ. Είναι επίσης μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής (Advisory Forum) του ECDC, Aναπληρωματικό Μέλος της Health Security Committee, Τακτικό Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Αντιμετώπισης Κρίσεων του υπ. Υγείας, Τακτικό Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ελέγχου Λοιμώξεων και η Ελισάβετ Σταυροπούλου, Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, Επιστημονική Σύμβουλος Προέδρου Δ.Σ. ΕΟΔΥ. «Η Μ.Λ. ήταν ένα κορίτσι 27 ετών, σαν τα κρύα τα νερά, όταν έμαθε τα δυσάρεστα νέα πριν από μερικούς μήνες. Ομως δεν λύγισε. Αντιμετώπισε με θάρρος τη σοβαρή ασθένεια που της διαγνώστηκε, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες των γιατρών. Τελευταία, η κατάσταση της βελτιωνόταν και υπήρχαν πολλές πιθανότητες να ξεπεράσει πλήρως το πρόβλημα.

Πρόσφατα, υποβλήθηκε σε μία από τις τελευταίες χημειοθεραπείες, οι οποίες χορηγούνται ενδοφλέβια μέσω κεντρικού φλεβικού καθετήρα. Αυτή τη φορά όμως παρουσίασε πυρετό με ρίγος και κακουχία. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και εισήχθη εκτάκτως στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας όπου διαπιστώθηκε μια σοβαρή λοίμωξη στο αίμα από ένα μικρόβιο ανθεκτικό σχεδόν σε όλα τα αντιβιοτικά, που σχετίζονταν με τον κεντρικό φλεβικό καθετήρα. Το μικρόβιο είχε προκαλέσει σηπτική καταπληξία (shock), μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση, στην οποία 4 στους 10 ασθενείς μπορεί να καταλήξουν!».


Η παραπάνω ιστορία είναι αποκαλυπτική. Σήμερα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη πρόκληση της μικροβιακής αντοχής, όπου οι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν εξελικτικτούς μηχανισμούς αντοχής, καθιστώντας τα αντιβιοτικά ολοένα λιγότερο αποτελεσματικά.

Οι αριθμοί είναι ανησυχητικοί: το 2019, η μικροβιακή αντοχή ευθυνόταν άμεσα για 1,27 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, με 133.000 από αυτούς να καταγράφονται στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Η κατάσταση αυτή ασκεί τεράστιο οικονομικό βάρος στα υγειονομικά συστήματα, με το κόστος στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο να φτάνει τα 1,1 δισ. ευρώ ετησίως. Δεν είναι τυχαίο το ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο ΠΟΥ, αλλά και τα Ηνωμένα Εθνη έχουν ορίσει τη μικροβιακή αντοχή ως μία από τις κορυφαίες απειλές της δημόσιας υγείας παγκοσμίως.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Λοιμώξεων (ECDC), η Ελλάδα κατέχει διαχρονικά μία απο τις υψηλότερες θέσεις στην κατανάλωση αντιβιοτικών στην κοινότητα και επομένως κατατάσσεται ανάμεσα στις χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής στην Ευρώπη. Αυτή η κατάσταση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έλλειψη ενημέρωσης και στην αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών. Οι βασικοί κανόνες ορθολογικής χρήσης των αντιβιοτικών περιλαμβάνουν: α) τον περιορισμό στη χρήση των αντιβιοτικών και ειδικά εκεί όπου δεν είναι απαραίτητα, β) τη σωστή διάγνωση και επιλογή του κατάλληλου αντιβιοτικού, όταν αυτά κρίνονται απαραίτητα και γ) την ορθή δοσολογία και διάρκεια θεραπείας.

Απείθαρχοι οι ασθενείς στην Ελλάδα

Η συμπεριφορά των ασθενών είναι καταλύτης για τη μείωση της κατανάλωσης αντιβιοτικών. Η λανθασμένη αντίληψη πως θα έχουν ταχύτερη ανάρρωση από οποιαδήποτε λοίμωξη εάν λάβουν αντιβιοτικά είναι ένας από τους κύριους παράγοντες αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών. Επίσης, η τάση για «αυτοθεραπεία» είναι ιδιαίτερα έντονη στη χώρα μας, με πολλούς ασθενείς να αποθηκεύουν αντιβιοτικά για μελλοντική χρήση, πρακτική που παρατηρείται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στη χώρα μας σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Από το 2020, είναι σε ισχύ νομοθεσία που απαγορεύει την προμήθεια των αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή. Ακόμα όμως και στην περίπτωση που τα αντιβιοτικά επιλέγονται και χρησιμοποιούνται σωστά, η πρόωρη διακοπή τους από τους ίδιους τους ασθενείς μόλις αισθανθούν κλινική βελτίωση μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής, καθώς όταν τα βακτήρια εκτίθενται επανειλημμένα σε χαμηλές δόσεις αντιβιοτικών που δεν τα θανατώνουν μπορούν να μεταλλαχθούν και να αναπτύξουν αντοχή στα αντιβιοτικά.

Το πρόβλημα της υπερσυνταγογράφησης

Οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί έχουν επίσης καθοριστικό ρόλο στον αγώνα αυτό. Ο φόβος για κακή έκβαση μιας λοίμωξης, η έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης, αλλά και η πίεση από τους ασθενείς μπορεί να οδηγήσουν σε υπερσυνταγογράφηση αντιβιοτικών. Είναι λοιπόν απαραίτητη η συνεχής εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και η καλλιέργεια μιας κουλτούρας ορθολογικής χρήσης αντιβιοτικών. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν κάθε φορά να κρίνουν αν η χορήγηση αντιβιοτικών είναι αναγκαία, και όταν κρίνεται απαραίτητο, να συνταγογραφούν την κατάλληλη ουσία στη σωστή δοσολογία και για το κατάλληλο χρονικό διάστημα. Από την πλευρά τους, οι ασθενείς πρέπει να τηρούν αυστηρά τις οδηγίες των γιατρών.

Ο ρόλος του ΕΟΔΥ

Ο ΠΟΥ δημιούργησε το σύστημα ταξινόμησης AwaRe (Access, Watch, Reserve) που χωρίζει τα αντιβιοτικά στις κατηγορίες «Access» (αντιβιοτικά ελεύθερης χορήγησης), «Watch» (αντιβιοτικά υπό επιτήρηση ή προστατευόμενα) και «Reserve» (αντιβιοτικά που θα πρέπει να χορηγούνται με περιορισμούς, βάσει ενδείξεων, με προσοχή και σύνεση), ανάλογα με την επίδρασή τους στη μικροβιακή αντοχή.

Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει αυστηρούς στόχους με ορίζοντα το 2030, τους οποίους η Ελλάδα δεσμεύεται να επιτύχει και συγκεκριμένα α) να αυξήσει το ποσοστό κατανάλωσης αντιβιοτικών στενού φάσματος της κατηγορίας «Access» τουλάχιστον στο 65% της συνολικής κατανάλωσης. Σήμερα, στην Ελλάδα, μόλις το 42% των αντιβιοτικών που συνταγογραφούνται ανήκουν σε αυτή την κατηγορία και χρησιμοποιούνται δυστυχώς αντιβιοτικά ευρέως φάσματος, σε αντίθεση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και β) να μειώσει τη συνολική χρήση των αντιβιοτικών κατά 15%.

Στο πλαίσιο αυτά, ο ΕΟΔΥ έχει θεσπίσει επιτροπή εμπειρογνωμόνων για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής, όπου, μεταξύ άλλων, υπάρχει ειδική υπο-ομάδα εργασίας για την Ορθολογική Χρήση Αντιβιοτικών. Παράλληλα ο ΕΟΔΥ επικαιροποιεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής στην Ελλάδα στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας (συνεργασία με υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας), ορίζοντας μετρήσιμους στόχους έως το 2030. Ακόμη συμμετέχει στο «EU – JAMRAI II», μια ευρωπαϊκή συμμαχία για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής, με ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στην επιμελητεία αντιμικροβιακών, τη διαμόρφωση στρατηγικών αλλαγής συμπεριφοράς και τη βελτίωση πρακτικών πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας. Τέλος, μέσω προγράμματος από το Ταμείο Ανάκαμψης ο ΕΟΔΥ α) ενισχύει το υπάρχον σύστημα επιτήρησης της κατανάλωσης των αντιμικροβιακών και β) επικαιροποιεί τις οδηγίες για την ορθολογική χρήση αντιμικροβιακών και τις αρχές επιμελητείας τους.

Θα τα καταφέρει την επόμενη φορά;

Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την προοπτική μιας εποχής όπου οι κοινές λοιμώξεις μπορεί να μην είναι πλέον θεραπεύσιμες. Ας συμβάλλουμε όλοι στην καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής χρησιμοποιώντας σωστά τα αντιβιοτικά σήμερα, για να σώζουν ζωές και αύριο.

Η κοπέλα με τη σηπτική καταπληξία από πολυανθεκτικό βακτήριο σώθηκε αυτή τη φορά, αν και έφτασε στα πρόθυρα του θανάτου. Χρειάστηκε να λάβει ένα προωθημένο αντιβιοτικό νέας γενιάς, που έπρεπε να έρθει από το εξωτερικό μέσω ειδικής διαδικασίας. Θα τα καταφέρει την επόμενη φορά;