Η φαντασία της Coco Chanel ήταν απεριόριστη, σχολιάζει το BBC. Τη δεκαετία του 1910, δημιούργησε ρούχα με απλές γραμμές σε άνετο ύφασμα ζέρσεϊ, απελευθερώνοντας τις γυναίκες από τους κορσέδες, και αργότερα χάρισε στον κόσμο το μικροσκοπικό μαύρο φόρεμα και το μεθυστικό κλασικό άρωμα «Chanel No 5».
Είχε επίσης έφεση στις εφευρέσεις. Αρνήθηκε να αποδεχθεί τη φτωχή παιδική της ηλικία. Την μεγάλωσαν καλόγριες αφού πέθανε η μητέρα της και ο πατέρας της τους είχε ήδη εγκαταλείψει. Μετά την επιτυχία της, πλήρωσε τα δύο αδέρφια της για να κλείσει το στόμα τους: να μην αποκαλύψουν την ταπεινή της οικογενειακή κατάσταση.
Ιδεαλίστρια, η Coco ήταν επιρρεπής στο να διηγείται ιστορίες για τη ζωή της, αλλά το γεγονός αυτό για εκείνη είναι αδιαμφισβήτητο: σίγουρα συνεργάστηκε με τους Ναζί. Μπορεί επίσης να βοήθησε και στη Γαλλική Αντίσταση.
Η γυναίκα αυτή ήταν τόσο αποφασισμένη να ελέγξει την εικόνα και την κληρονομιά της προκειμένου να αφήσει πίσω της μία χαώδη ζωή. Το «New Look», η νέα σειρά της Apple TV+ για τον Christian Dior και τη Chanel κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εμβαθύνει στη συνεργασία με τους ναζί.Σε μια παράσταση γεμάτη διαλόγους, καμία σκηνή δεν είναι πιο αιχμηρή από αυτή με την απάντηση του Dior (τον υποδύεται ο Ben Mendelsohn) σε έναν φοιτητή της Σορβόννης το 1955, όταν ήταν ο βασιλιάς της μόδας, που του ζητά να δικαιολογήσει γιατί σχεδίαζε για συζύγους και φίλες ναζιστών κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στο Παρίσι, ενώ η Chanel (την υποδύεται η Juliette Binoche) είχε κλείσει τον οίκο μόδας της: «Υπάρχει η αλήθεια, αλλά υπάρχει πάντα μια άλλη αλήθεια που ζει πίσω από αυτήν».
Η σειρά, που σύντομα κάνει flash back από το 1955 μέχρι τα χρόνια του πολέμου, είναι σίγουρα μυθοπλασία, εμπνευσμένη από την ιστορία. Αλλά δείχνει με ακρίβεια την αλήθεια δύο πολύ διαφορετικών απαντήσεων στον πόλεμο. Είναι πολύ εύκολο να πεις ότι η Chanel ήταν ναζίστρια. Η αλήθεια του Dior είναι πιο απλή. Ήταν σταθερά πιστός στη Γαλλία. Συνέχισε να σχεδιάζει για τους ναζιστές για να βγάλει τα προς το ζην και να επιβιώσει, και χρησιμοποίησε τα χρήματα για να υποστηρίξει τις ηρωικές προσπάθειες αντίστασης της αδερφής του, Κάθριν (την υποδύεται η Maisie Williams), η οποία τελικά συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η ελάχιστα γνωστή ιστορία της Catherine Dior μπορεί να είναι η σπουδαία ανακάλυψη της σειράς και το πιο συγκινητικό στοιχείο.
Η πραγματικότητα της Chanel είναι θολή στις λεπτομέρειες και αντικείμενο πολύ διαφορετικών ερμηνειών ακόμα και τώρα. Είναι γνωστό ότι είχε μια μακρά σχέση με έναν πράκτορα των ναζί, τον Hans Günther von Dincklage, γνωστό ως «Spatz». Αυτός και άλλες επαφές των ναζί βοήθησαν να απελευθερωθεί ο αγαπημένος της ανιψιός, Αντρέ, μέλος του γαλλικού στρατού, από ένα γερμανικό στρατόπεδο φυλακών.
Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συμμετείχε στην Επιχείρηση «Modelhut» (Model Hat). Αυτό ήταν ένα γελοίο σχέδιο, στο οποίο ένας απατεώνας στρατηγός των ναζί στρατολόγησε τη Chanel για να ταξιδέψει στην ουδέτερη Μαδρίτη, με την ελπίδα να λάβει ένα μήνυμα από τον παλιό της φίλο, Ουίνστον Τσόρτσιλ, που τους προτείνει να διαπραγματευτούν το τέλος του πολέμου, αγνοώντας διακριτικά τον Χίτλερ.
Το κωδικό της όνομα ήταν «Westminster», ένα νεύμα για τις ισχυρές της διασυνδέσεις με τη Βρετανία. Και πιθανόν για τη δεκαετή σχέση της, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1920, με τον δούκα του Westminster. Προσπάθησε επίσης, ανεπιτυχώς όμως, να χρησιμοποιήσει τους νόμους των Ναζί που εμποδίζουν τους Εβραίους να έχουν επιχειρήσεις για να προσπαθήσουν να αναλάβουν τον έλεγχο της εταιρείας αρωμάτων της από τους Εβραίους συνεργάτες της.
Μερικοί βιογράφοι και ιστορικοί την έχουν δυσφημήσει για όλα αυτά, συμπεριλαμβανομένου του αείμνηστου Hal Vaughan σε ένα κακογραμμένο βιβλίο του 2011, υπό τον τίτλο:«Sleeping with the Enemy: Coco Chanel's Secret War», όπως μεταδίδει το BBC. Η Rhonda Garelick, μια από τις πιο προσεκτικές και οξυδερκείς βιογράφους της Chanel, επισημαίνει στο βιβλίο της, υπό τον τίτλο: «Mademoiselle: Coco Chanel and the Pulse of History (2014), ότι πιθανώς πίστευε στο ναζισμό κι επίσης ότι δρούσε υπό καθεστώς σκοπιμότητας, ιδιοτέλειας και αντισημιτισμού.
«Ο πατριωτισμός πάντα έπαιζε γι' αυτήν μικρότερο ρόλο από την εξουσία» γράφει η Garelick, τονίζοντας πως «ποτέ δεν αναγνώρισε τις συνέπειες της προσπάθειάς της να επικαλεστεί τους ειδεχθείς νόμους του ναζισμού περί άριας φυλής έναντι των δικών της επιχειρηματικών εταίρων».
Ωστόσο, η Justine Picardie, συγγραφέας του βιβλίου «Coco Chanel: The Legend and the Life» που πέρυσι κυκλοφόρησε τη νέα της έκδοση κι έγραψε την βιογραφία της Catherine Dior με την ονομασία «Miss Dior» (2021), δήλωσε στο BBC ότι «είναι πολύ εύκολο να πει κανείς ότι η Chanel ήταν ναζίστρια».
Η Picardie εκτιμά ότι η Chanel ήταν υπερβολικά αγγλόφιλη και πίστευε πολύ στην ελευθερία να ασπαστεί τον ναζισμό, ακόμα κι αν χρησιμοποίησε τάχιστα τις ναζιστικές διασυνδέσεις. Η επιχείρηση «Modelhut», λέει η Picardie, «είναι ενδιαφέρουσα, αλλά δεν την καθορίζει πραγματικά».
Μια περίπλοκη κληρονομιά
Η νέα σειρά, «New Look», έχει τη δική της οπτική γωνία, υποδηλώνοντας ότι η συνεργασία της Chanel, εκτός από τη χρήση των νόμων της άριας φυλής, ήταν ως επί το πλείστον απρόθυμη. Η πρώτη μας άποψη εν καιρώ πολέμου γι' αυτήν, το 1943, την δείχνει να φθάνει νυχτιάτικα για να βγάλει τον Αντρέ από το στρατόπεδο, ταραγμένη και αλλοπρόσαλλη, απελπισμένη να σώσει τον ανιψιό της, μια συμπαθητική φιγούρα.
Σε αυτόν τον φανταστικό κόσμο, βασίστηκε σε έναν φίλο που συνεργαζόταν με τους Ναζί, τον βαρόνο Louis de Vaufreland, και δεν είχε σκεφτεί πλήρως τις συνέπειες. Αλλά ο βαρόνος σύντομα επιμένει ότι πρέπει να συναντήσει τον «Spatz», διαφορετικά ο ίδιος θα κινδυνεύσει κι έτσι η σχέση της Chanel με τον Spatz ξεκινά και πάλι. Δεν είναι μόνο πρόθυμη, αλλά και αρκετά ταραγμένη, παραδόξως αφελής για τις προθέσεις του. Αλλά επίσης απειλείται να ενταχθεί στην Επιχείρηση Modelhut, στην οποία αντιστέκεται σθεναρά.
Δεν είναι θέμα έμπνευσης να γράφεις για κακούς ή για ήρωες. Αυτό που εμπνέει είναι να εξερευνήσω τις νέες ιδέες γιατί αυτό με φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση των χαρακτήρων - Todd Kessler.
Στην πραγματική ζωή, η σχέση της Chanel με τον Spatz ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, το 1941, πιθανότατα ως μια υπολογισμένη, με ανοιχτά μάτια προσπάθεια να βοηθήσει να απελευθερωθεί ο ανιψιός της. Η Picardie λέει ότι «νομίζω ότι θα έκανε τα πάντα για να τον σώσει. Και τότε είναι που αρχίζει να έχει σχέση με τον Spatz. Χρειάστηκαν 18 μήνες, ωστόσο, μέχρι να λειτουργήσουν οι σωστές διασυνδέσεις των Ναζί για την απελευθέρωση του Αndre.
Οι περισσότεροι βιογράφοι συμφωνούν ότι η απελευθέρωση του André ήταν πιθανότατα το αρχικό κίνητρο για τη συνεργασία της. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, όπως γράφει η Garelick, «η Chanel ξεπέρασε το κάλεσμα του οικογενειακού καθήκοντος για να προσεγγίσει τους Ναζί».
Όπως λέει ο Todd Kessler, δημιουργός της σειράς στο BBC Culture: «Στόχος ήταν να σκιαγραφήσουμε το πνεύμα της Coco Chanel όσο το δυνατόν ακριβέστερα» και ταυτόχρονα να δημιουργηθεί μια δραματική σειρά που θα μπορούσε να κάνει τους θεατές να αλλάζουν τις απόψεις τους για αυτήν, ανάλογα με τις πράξεις της.
Και συνεχίζει λέγοντας πως «αυτό που με εμπνέει είναι να εξερευνώ νέες ιδέες γιατί αυτό με φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση των χαρακτήρων και των αποφάσεων που έπρεπε να πάρουν. Αυτός όσο και η Picardie επισημαίνουν τη σημασία της κρίσης αυτών των επιλογών στο οδυνηρό πλαίσιο της εποχής. Ο Kessler σημειώνει ότι, δύο χρόνια μετά την κατοχή, κανείς δεν ήξερε ότι θα διαρκέσει τέσσερα. Θα μπορούσε να συνεχιστεί επ' αόριστον.
«Όλοι οι χαρακτήρες έπαιρναν αποφάσεις, μερικές φορές πολλές αποφάσεις την ημέρα, για το πώς θα επιβιώσουμε και πώς θα φτάσουμε στην επόμενη μέρα; Αυτός και η Picardie υποστηρίζουν: «Ο φόβος κι ο τρόμος με τον οποίο αντιμετώπιζαν καθημερινά τα πράγματα διευρύνει τη συμπόνια κάποιου για αποφάσεις και επιλογές που έκαναν κάποιοι , όπως η Coco Chanel εκείνη τη χρονική περίοδο». Οι κριτικές για την σειρά διίστανται.
Για την εφημερίδα Guardian «το Ολοκαύτωμα είναι ουσιαστικά γραμμένο έξω από την ιστορία υπέρ ενός ανταγωνισμού για το τούλι». H Picardie υποστηρίζει επίσης ότι, το σπίτι της Chanel στη Ριβιέρα έκρυβε έναν ασύρματο πομπό που χρησιμοποιούσε η Αντίσταση και ήταν καταφύγιο για τους Εβραίους που προσπαθούσαν να αποδράσουν από τη Γαλλία.
Έγγραφα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τα γαλλικά αρχεία αναφέρουν τη Chanel ως μέλος της Αντίστασης. Τουλάχιστον ένας ιστορικός ήταν δύσπιστος για αυτούς τους ισχυρισμούς. Αλλά μια έκθεση στο V&A, εμφανίζει την Gabrielle Chanel, ως μέλος της Αντίστασης, μαζί με στοιχεία για τη συμμετοχή της στους Ναζί. Η Oriole Cullen, έφορος της έκθεσης, δήλωσε στη βρετανική εφημερίδα «Guardian»: «Τα νέα στοιχεία δεν την απαλλάσσουν. Το μόνο που κάνουν είναι την εικόνα πιο περίπλοκη».
Το πιθανό έργο αντίστασης της Chanel δεν περιλαμβάνεται στο «The New Look» επειδή ο Kessler είπε ότι ήθελε τουλάχιστον δύο έγκυρες πηγές για κάθε γεγονός από το οποίο εργαζόταν και ότι δεν υπήρξαν οι απαραίτητες αποδείξεις ότι βοήθησε την αντίσταση. Στην πραγματικότητα, αμέσως μετά την Απελευθέρωση του Παρισιού, η Chanel ανακρίθηκε από τις γαλλικές αρχές για τους ναζιστικούς της δεσμούς, αλλά αφέθηκε ελεύθερη μέσα σε λίγες ώρες.
Θεωρείται ευρέως από τους ιστορικούς, αν και δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία, ότι η φιλία της με τον Τσόρτσιλ ήταν κατά κάποιο τρόπο υπεύθυνη για τη φυγή της τόσο εύκολα, είτε αυτός παρενέβη άμεσα είτε όχι. Σύντομα έφυγε για την Ελβετία προκειμένου να γλιτώσει κάθε αντίποινα και έμεινε εκεί για σχεδόν επί μια δεκαετία. Συνέχισε τη σχέση της με τον Spatz για χρόνια μετά τον πόλεμο και ποτέ δεν αντιμετώπισε επίσημες συνέπειες για τις δραστηριότητές της εν καιρώ πολέμου.
Η συνεργασία της Chanel μπορεί να αμαύρωσε την κληρονομιά της, αλλά εξακολουθεί να φημίζεται ως η πιο σημαντική σχεδιάστρια του 20ου αιώνα. Και οι σκοτεινές αλήθειες για τους δημιουργικούς ανθρώπους δεν θα ανήκουν ποτέ στο παρελθόν. Για παράδειγμα, το «High and Low» του Kevin Macdonald είναι ένα συναρπαστικό, νέο ντοκιμαντέρ για τον καταξιωμένο σχεδιαστή John Galliano, του οποίου η καριέρα παραπέμπει σε αυτήν της Chanel. Ο ίδιος έγινε δημιουργικός διευθυντής του Οίκου Dior και έχασε τη δουλειά το 2011, αφού εμφανίστηκαν βίντεο με τον ίδιο μεθυσμένο να φωνάζει αντισημιτικά σχόλια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου