Το θέμα της προσφυγιάς, και της Μικρασιατικής Καταστροφής ειδικότερα, πραγματεύεται η Φένια Παπαδόδημα σε μια μουσική παραγωγή που, αφού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2022, επέστρεψε φέτος στη σκηνή, στο Θέατρο ΕΛΕΡ. Στην «Έξοδο», ως σκηνοθέτιδα, μουσικοσυνθέτρια και ερμηνεύτρια μαζί με τον ηθοποιό Γεράσιμο Γεννατά μεταμορφώνουν αληθινές μαρτυρίες προσφύγων από μια συλλεκτική έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, κείμενα του Γιώργου Σεφέρη και της αλληλογραφίας του με τον Ζήσιμο Λορετζάτο, καθώς και ημερολογιακές καταχωρήσεις της Σόφης Μανουσάκη Αναστασιάδη, σε λόγο θεατρικό, μέσα σ’ ένα περιβάλλον ντυμένο με την πρωτότυπη μουσική της Φένιας Παπαδόδημα και τις ψηφιακές ζωγραφιές του Γιώργου Κόρδη.
Για αυτή την παράσταση, αλλά και για την πρώτη της ταινία μεγάλου μήκους, το ντοκιμαντέρ «Το καταφύγιο στην Ομόνοια», που παρουσιάζει την ιστορία της επαναστατικής Πολυκλινικής Αθηνών, η πολυπράγμων δημιουργός μιλάει στο Marie Claire.
Πώς διαμορφώθηκε μέσα σας η ιδέα της παράστασης «Έξοδος»;
«Πριν από αρκετά χρόνια είχα αγοράσει τον δεύτερο τόμο της ομότιτλης σειράς βιβλίων του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, μιας συλλογής μαρτυριών προσφύγων από διαφορετικές περιοχές της Ασίας, εξαντλημένης πλέον. Διαβάζοντάς τις είχα συγκινηθεί βαθιά.
»Με την ανακοίνωση του προγράμματος “Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός” σκέφτηκα να δημιουργήσω μια μουσική παράσταση χρησιμοποιώντας εκείνες τις μαρτυρίες καθώς και τα κείμενα του Σεφέρη. Η συνεργασία μου με τον Γιώργο Κόρδη στο “Άνθος του γιαλού” και στον “Ξεπεσμένο δερβίση” του Α. Παπαδιαμάντη δεν μπορούσε να μείνει χωρίς συνέχεια. Όταν λοιπόν μού μίλησε για την έκθεσή του “Ανέστιοι προσφεύγοντες”, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη, αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι μαζί. Έχουμε βρει έναν κοινό τρόπο, που θα ονόμαζα “μουσική προσέγγιση” ενός θέματος».
Στιγμιότυπο της παράστασης «Έξοδος». Photo: Eleni Kouri. Στα κείμενα της «Εξόδου» σας ο Σεφέρης συνομιλεί με άλλα γραπτά ντοκουμέντα. Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος τους;
«Ο Σεφέρης ταξιδεύει στην Ασία, στην Ιωνία, στη Βιθυνία, στην Καππαδοκία, ως διπλωματικός ακόλουθος στην Άγκυρα. Η απώλεια του αδερφού του δίνει σ’ αυτά τα ταξίδια του μια άλλη διάσταση. Είναι σαν ν’ αναζητά και ο ίδιος μια χαμένη, εσώτερη πατρίδα. Η καταγωγή του είναι από την Καππαδοκία άλλωστε. Έτσι χρησιμοποίησα αποσπάσματα από το οδοιπορικό του στα μοναστήρια της Καππαδοκίας, από την αλληλογραφία του με τον Ζήσιμο Λορεντζάτο και συνέθεσα αυτά τα κείμενα με τις μαρτυρίες προσφύγων και με αποσπάσματα από το υπέροχο βιβλίο της Σόφης Αναστασιάδη Μανουσάκη “Μνήμες Καππαδοκίας”. Ο τόπος όπου διαδραματίζονται όλα αυτά είναι κοινός».
Στιγμιότυπο της παράστασης «Έξοδος». Photo: Eleni Kouri. Ποια σημεία ταύτισης θα βρει ο σύγχρονος θεατής σε μια παράσταση για τη Μικρασιατική Καταστροφή και την προσφυγιά;
«Πιστεύω και εύχομαι πως θα του δώσουμε το ερέθισμα να σκεφτεί και να επανεξετάσει την ιστορία, το τι ακριβώς συνέβη, γιατί, και να επανατοποθετηθεί στη σημερινή του ζωή, στη σύγχρονη Ελλάδα.
»Δεν πρόκειται για απλή καταστροφή. Πρόκειται για γενοκτονία, της οποίας τα αίτια πρέπει να ερευνηθούν ξανά, βαθύτερα. Κι ακόμη πρόκειται για τεράστια πολιτισμική και πνευματική καταστροφή. Οι νεότερες γενιές δεν έχουν ιδέα για το τι ακριβώς σημαίνει αυτό, πώς ξεκίνησε, πώς εξελίχθηκε. Ποιοι είναι οι υπαίτιοι. Πως αυτό το σχέδιο επικράτησης και επί της ουσίας “εκπαίδευσης” των Νεότουρκων, που με το μίσος τους αφάνισαν τον χριστιανισμό της Ανατολής, είναι ένα σχέδιο γερμανικό, που ξεκίνησε από τις αρχές του 1900 και έφτασε μέχρι την ασύλληπτη καταστροφή όπου χιλιάδες άνθρωποι σφάχτηκαν ή εξορίστηκαν στις χειρότερες συνθήκες. Αν δεν γνωρίζει κάποιος σε βάθος την ιστορία της χώρας του δεν μπορεί να έχει καθαρή εικόνα του τι συμβαίνει σήμερα. Δεν μπορεί να έχει ορθή κοινωνική, πολιτική αλλά και καλλιτεχνική θέση.
«Δεν πρόκειται για απλή καταστροφή. Πρόκειται για γενοκτονία, της οποίας τα αίτια πρέπει να ερευνηθούν ξανά, βαθύτερα. Κι ακόμη πρόκειται για τεράστια πολιτισμική και πνευματική καταστροφή».
»Υπάρχει όμως κι ένα ακόμη σημείο ταύτισης του σύγχρονου θεατή με τους πρόσφυγες, που μέσα στην παράσταση γίνονται οι κατατρεγμένοι όλων των εποχών, κι αυτό είναι η “εξάλειψη του προσώπου”. Στις ζωγραφιές του Γ. Κόρδη χάνουν σταδιακά τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους, χάνουν τους δεσμούς τους. Η καθημερινότητα είναι τόσο σκληρή, που δεν υπάρχει πλέον ο παραμικρός ζωτικός χώρος για να υπάρξει το πρόσωπο. Κάτι ανάλογο όμως συμβαίνει και με τους σύγχρονους ανθρώπους των δυτικών πόλεων του κόσμου, όπου η πίεση και η αποσπασματικότητα της ζωής είναι σχεδόν απαγορευτικές για την ύπαρξη σχέσεων, δεσμών με τους γύρω μας».
Στην παράστασή σας μιλάτε για ένα «ιερό» στην τέχνη, στην ποίηση, στην καθημερινότητα. Τι είναι για εσάς αυτό και πώς προσπαθείτε να το ξαναβρείτε ή να αναπληρώσετε το κενό;
«Για μένα η σχέση με το ιερό είναι η σχέση με τον Θεό και, συγκεκριμένα, με το πρόσωπο του Χριστού, γιατί η σχέση προϋποθέτει την ύπαρξη δύο προσώπων και ο Θεός χρειάστηκε να γίνει πρόσωπο για να μπορέσουμε ν’ αποκτήσουμε καθαρή σχέση μαζί Του. Έτσι το ιερό για μένα δεν είναι κάτι γενικό, αόριστο, απρόσωπο. Βέβαια υπάρχουν πολλές μορφές, βαθμίδες, αντανακλάσεις ιερότητας. Η σχέση μου με τη βυζαντινή μουσική, την ψαλμωδία, η συμμετοχή μου στις ακολουθίες της εκκλησίας ως ψάλτρια, αλλά κυρίως η προσευχή είναι οι δικοί μου τρόποι επανασύνδεσης με το ιερό».
Στιγμιότυπο της παράστασης «Έξοδος». Photo: Eleni Kouri. Στο «Καταφύγιο στην Ομόνοια» αφηγείστε την ιστορία της Πολυκλινικής Αθηνών αλλά και του Αγίου Πορφυρίου, που λειτουργούσε στο εκκλησάκι της. Τι σας γοήτευσε ιδιαίτερα σε αυτές;
«Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία μου έγινε από τη μεγάλη μου λαχτάρα και ανάγκη να κάνω μια ταινία για τον Άγιο Πορφύριο. Αυτό ήταν το πρώτο έναυσμα. Όμως επειδή γνώρισα αυτόν τον εξαιρετικό, απίθανο, τόσο ιδιαίτερο Άγιο διαβάζοντας αρχικά το βιβλίο του “Βίος και λόγοι”, συνειδητοποίησα ότι ήταν ιερέας στον Αγ. Γεράσιμο, το μικρό εκκλησάκι που λειτουργούσε στην Πολυκλινική όταν ακόμα η μητέρα μου άρχισε να δουλεύει εκεί. Επειδή πήγαινα κι εγώ πολύ συχνά μαζί της στο νοσοκομείο, είχα διασταυρωθεί με τον φοβερό αυτό γέροντα, χωρίς φυσικά να ξέρει κανείς μας τότε απολύτως τίποτα για το ύψος, το βάθος και τη μοναδικότητά του.
«Δύο νέοι γιατροί από την Κεφαλλονιά δημιούργησαν το 1903, κυριολεκτικά από το τίποτα και χωρίς καμία στήριξη από το κράτος, το σπουδαιότερο νοσηλευτικό, εκπαιδευτικό και ερευνητικό κέντρο της νεότερης ιατρικής στην Ελλάδα, παρέχοντας δωρεάν φάρμακα και περίθαλψη σε όλους τους απόρους ασθενείς, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και εθνικότητας».
»Συγχρόνως άρχισα ν’ ανακαλύπτω την ιστορία της ίδιας της Πολυκλινικής, που είναι συγκλονιστική. Οι ιδρυτές της, Νικόλαος και Ανδρέας Αλιβιζάτος, δύο νέοι γιατροί από την Κεφαλλονιά, δημιούργησαν το 1903, κυριολεκτικά από το τίποτα και χωρίς καμία στήριξη από το κράτος, το σπουδαιότερο νοσηλευτικό, εκπαιδευτικό και ερευνητικό κέντρο της νεότερης ιατρικής στην Ελλάδα, παρέχοντας δωρεάν φάρμακα και περίθαλψη σε όλους τους απόρους ασθενείς, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και εθνικότητας».
Στιγμιότυπο από το «Καταφύγιο στην Ομόνοια». Ο Άγιος Πορφύριος υπηρέτησε για πολλά χρόνια το ποίμνιο της Ομόνοιας. Τι θα μπορούσαμε να διδαχθούμε από την προσωπικότητα και τη ζωή του;
«Να δούμε τον εαυτό μας, το πού βρισκόμαστε δηλαδή, με βάση αυτό που έλεγε: “Όποιος αγαπάει λίγο δίνει λίγο, όποιος αγαπάει περισσότερο δίνει περισσότερο κι όποιος αγαπάει πολύ δεν έχει τι να δώσει και δίνει τον εαυτό του”. Ο Άγιος Πορφύριος αγαπούσε και έδινε σε όλους χωρίς να κάνει καμία απολύτως διάκριση. Ζούσε καθημερινά σ’ ένα κοινωνικό πλαίσιο δύσκολο, παρέα με τις ιερόδουλες, τους εξαρτημένους, τους θαμώνες της Ομόνοιας. Είναι σημαντικό να μην αποκλείουμε κανέναν. Κανέναν. Ο Άγιος Πορφύριος, όπως μού είχε πει πολύ ποιητικά σε μια συνέντευξή του ο Γιώργος Αρβανίτης, ο υποτακτικός του, “έβλεπε μέσα σε κάθε ψυχή το αρχαίο κάλλος”. Δεν γνωρίζουμε τίποτα ούτε καν για τη δική μας εξέλιξη. Πως είναι δυνατόν να καταδικάζουμε τους άλλους;».
«Ο Άγιος Πορφύριος αγαπούσε και έδινε σε όλους χωρίς να κάνει καμία απολύτως διάκριση. Ζούσε καθημερινά σ’ ένα κοινωνικό πλαίσιο δύσκολο, παρέα με τις ιερόδουλες, τους εξαρτημένους, τους θαμώνες της Ομόνοιας».
Σε ποια κατάσταση βρίσκεται σήμερα η Πολυκλινική Αθηνών, ποιες υπηρεσίες προσφέρει; Ποιο είναι το αίτημα αξιοποίησης των ανθρώπων της που θα ήθελαν να τη δουν να ζωντανεύει ξανά;
«Σήμερα η Πολυκλινική λειτουργεί κυρίως σαν κέντρο συνταγογραφήσεων. Μόνο η οφθαλμολογική κλινική λειτουργεί σχεδόν κανονικά. Υπάρχουν όμως πολλά δωμάτια με κλίνες έτοιμες να δεχθούν ασθενείς τα οποία παραμένουν σε αχρηστία. Κάποιοι πιστεύουν ότι δεν μπορεί να γίνει αυτό λόγω έλλειψης χώρου, άλλοι όμως δεν συμφωνούν και ζητούν να επαναλειτουργήσει η Πολυκλινική. Μία άλλη ιδέα, που έκφρασε ο Γεράσιμος Αλιβιζάτος και καταγράφηκε στο ντοκιμαντέρ, είναι να λειτουργήσει σαν ένα κέντρο όπου γιατροί εθελοντές όλων των ειδικοτήτων θα προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους στο ετερόκλητο πλήθος της Ομόνοιας, που έχει ανάγκη από στήριξη, περίθαλψη, φροντίδα, καθοδήγηση, φάρμακα».
Στιγμιότυπο από το «Καταφύγιο στην Ομόνοια». Έχετε μιλήσει σε πρόσφατες συνεντεύξεις για την προσωπική σας ανακάλυψη της βυζαντινής και ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Ποια διαδρομή σάς οδήγησε σε αυτές και με ποιον τρόπο μιλούν στην καρδιά σας;
«Το γεγονός ότι για πολλά χρόνια ζούσα στο Παρίσι, μακριά από οτιδήποτε ελληνικό, μ’ έκανε να εξερευνήσω εντελώς διαφορετικά μουσικά μονοπάτια. Ξεκινώντας από το λυρικό τραγούδι, την ινδική καρνατική μουσική, την τζαζ. Πάντα όμως άκουγα δημοτικά, παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια και έκλαιγα με τα ηπειρώτικα, καθώς η μισή μου καταγωγή είναι από τα Τζουμέρκα και η άλλη μισή από τη Μάνη.
«Πάντα άκουγα δημοτικά, παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια και έκλαιγα με τα ηπειρώτικα, καθώς η μισή μου καταγωγή είναι από τα Τζουμέρκα και η άλλη μισή από τη Μάνη».
»Για πολλά χρόνια σπούδαζα τζαζ αυτοσχεδιασμό, ως vocalist αλλά και πιάνο, ώσπου βρέθηκα, όχι τυχαία βέβαια, σ’ ένα μικρό ναό στη Πλάκα όπου άκουσα εξαιρετικούς ψάλτες, μια χορωδία σπάνιας ποιότητας, που σε μετέφερε σε άλλη εποχή. Εκεί γνώρισα το δάσκαλό μου, άρχισα κι εγώ σιγά σιγά να ψέλνω, να σπουδάζω τη βυζαντινή μουσική και ν’ ανακαλύπτω τη στενή σύνδεσή της με την παραδοσιακή, αλλά κυρίως τη δύναμη και την εσωτερικότητα της εμπειρίας του να ψέλνει κάποιος στις ακολουθίες. Κάποτε ούτε που μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου να ψέλνει. Και όμως είναι αυτό που με ευχαριστεί περισσότερο από κάθε άλλο είδος “άσματος”».
«Το μουσικό πρότζεκτ ”Nostalghia” βασίζεται σε ελληνικά ρεμπέτικα και κουβανέζικα τραγούδια του Gulliermo Portabales, πάνω στο οποίο δουλεύουμε εδώ και χρόνια με εξαιρετικούς μουσικούς από την Κούβα και την Ελλάδα: Yoel Soto, Carlos Menendez, Γιώργο Παλαμιώτη».
Μετά την «Έξοδο», ποια είναι τα καλλιτεχνικά σχέδιά σας;
«Προσπαθούμε να βρούμε έναν εναλλακτικό τρόπο να προωθήσουμε το ντοκιμαντέρ “Το καταφύγιο στην Ομόνοια”. Μια άλλη σημαντική παρουσίαση που με περιμένει είναι το μουσικό πρότζεκτ ”Nostalghia”, που βασίζεται σε ελληνικά ρεμπέτικα και κουβανέζικα τραγούδια του Gulliermo Portabales, πάνω στο οποίο δουλεύουμε εδώ και χρόνια με εξαιρετικούς μουσικούς από την Κούβα και την Ελλάδα: Yoel Soto, Carlos Menendez, Γιώργο Παλαμιώτη. Θα ήθελα να δώσω μια θεατρική διάσταση σ’ αυτή τη δουλειά, μιλώντας για μια εποχή της οποίας οι μνήμες μάς γεμίζουν όλους με μια ιδιαίτερη νοσταλγία όπως είχε συμβεί και όταν είχαμε δει για πρώτη φορά το “Buena Vista Social Club” του Wim Wenders».
Στιγμιότυπο από το «Καταφύγιο στην Ομόνοια». Info
«Έξοδος», Θέατρο ΕΛΕΡ, Φρυνίχου 10, Αθήνα , τηλ. 211 7353928. Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά. Τιμές εισιτηρίων: Γενική Είσοδος: 15€, Μειωμένο/Ανέργων: 12€, Ατέλειες: 5€
Προπώληση εισιτηρίων: online (www.ticketservices.gr), τηλεφωνικά (210 7234567), εκδοτήριο (Πανεπιστημίου 39, Αθήνα).
Συντελεστές
Φένια Παπαδόδημα: Πρωτότυπη μουσική/ Σκηνοθεσία- Ερμηνεία- Φωνή. Γιώργος Κόρδης: Ψηφιακή ζωγραφική. Γεράσιμος Γεννατάς: Ερμηνεία. Ελένη Ποζατζίδου : Eρμηνεία- φωνή. Θωμάς Μελετέας: Ούτι. Γωγώ Ξαγαρά: Άρπα. Ήβη Παπαθανασίου: Τσέλο. Γιώργος Παλαμιώτης: Ηχητικά τοπία – Ενορχήστρωση. Φένια Παπαδόδημα: Επιλογή κειμένων – Δραματουργία. Καλλιόπη Σωτηρίου: Βοηθός σκηνοθέτη. Στέβη Κουτσοθανάση: Φωτισμοί. Κώστας Φούντας: Video. Ελένη Κουρή: φωτογραφία. Χρύσα Ματσαγκάνη: Επικοινωνία
Η παραγωγή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος 2022, του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου