Το σκάνδαλο των γυμνών αγαλμάτων: Πορνογραφία ή τέχνη;

Ο σάλος στην Ιταλία για την «Σταχομαζώχτρα» φέρνει στον νου «διαμάχες» για άλλα έργα τέχνης που εντυπωσίασαν και δίχασαν - Από την αριστουργηματική «Αρπαγή της Περσεφόνης» του Μπερνίνι μέχρι τη γυναίκα-κάθισμα και το γλυπτό που θυμίζει... σεξουαλικό βοήθημα Η διαμάχη που ξέσπασε ανάμεσα σε όσους βρίσκουν αριστουργηματικό και σε εκείνους (κυρίως εκείνες) που το θεωρούν «σεξιστικό ανοσιούργημα, το οποίο προάγει τις έμφυλες διακρίσεις και την πραγμοποίηση της γυναίκας, συνιστά αισχρή προσβολή προς το γυναικείο φύλο» κ.λπ., επί του παρόντος αφορά στο ολόσωμο μπρούτζινο άγαλμα του Emanuele Stifano, «La Spigolatrice».
Η Ιταλίδα «Σταχομαζώχτρα» όπως θα μπορούσε ίσως να αποδοθεί στα -παπαδιαμάντεια- ελληνικά η αγρότισσα που έπλασε ο Ιταλός γλύπτης, σκανδαλίζει και διχάζει την κοινή γνώμη στη γείτονα χώρα κατά έναν τρόπο που φαντάζει σαν απόλυτα αναμενόμενος για τα σύγχρονα ήθη, με την, ενίοτε υστερική, καταδίωξη οποιασδήποτε έμφασης στο φυσικό γυναικείο κάλλος, σαν παρενέργεια του κινήματος #MeToo.

Ταυτόχρονα, όμως, ο ντόρος γύρω από το εάν είναι σεξιστικό, προσβλητικό, αισχρό κ.ο.κ. ένα έργο τέχνης επειδή είναι υπερβολικά πιστό στην αποτύπωση των οπισθίων του μοντέλου, μοιάζει εντελώς οπισθοδρομικός, σχεδόν μεσαιωνικός. Η «Σταχομαζώχτρα» του Stifano αποτίει φόρο τιμής στη συμβολή του λαού και δη των Ιταλίδων σε έναν αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία και τον αυτοπροσδιορισμό του έθνους τους. Ο γλύπτης φαντάστηκε αυτό το σύμβολο εκτεθειμένο σε ούριο άνεμο, από το φύσημα του οποίου το φόρεμα έχει κολλήσει στο σώμα σαν δεύτερη επιδερμίδα, αποκαλύπτοντας ένα ζεύγος κυριολεκτικά αγαλματένιων γλουτών.
  Όσοι δεν κατάφεραν να συγκινηθούν από το συμβολισμό, της υγείας και της δύναμης, έμειναν στην προφανή αναπαράσταση, πιστεύοντας ότι ο Emanuele Stifano χύτευσε στο χαλκό ένα τρισδιάστατο πορνογράφημα. Όσο και εάν ο ίδιος υπερασπίζεται το έργο του, η «Spigolatrice» έχει ήδη κερδίσει μια θέση ανάμεσα στα γλυπτά τα οποία στο παρελθόν λειτούργησαν σαν πέτρες σκανδάλου, καθώς θεωρήθηκαν σαν υπερβολικά προκλητικά και έξω από τα όρια του πρέποντος για τη δημόσια αιδώ.

Παρακάτω σταχυολογούμε -εν είδει συμβολικής συμπαράστασης προς την καλλίγραμμη και ελκυστική «Σταχομαζώχτρα»- μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά γλυπτά τα οποία χαρακτηρίστηκαν σαν πορνογραφικά:

1. Η Αρπαγή της Περσεφόνης (Ιταλία, 17ος αιώνας)



Ο μέγιστος Gian Lorenzo Bernini, ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής του μπαρόκ, εμπνεύστηκε από το μύθο του Πλούτωνα και της Περσεφόνης, δηλαδή από την αιώνια μάχη της ζωής με το θάνατο. Για την ακρίβεια, το έντονα αναπαραστατικό σύμπλεγμα των δύο σωμάτων, φέρει τον τίτλο «Ratto di Proserpina» και δεν αναφέρεται απλώς στην αρπαγή, αλλά στον βιασμό της Proserpina από τον άρχοντα του Κάτω Κόσμου. Η Proserpina, υπερβολικά αισθησιακή και ελκυστική για ένα ξαναμμένο αρσενικό, είναι το λατινικό αντίστοιχο της αρχαιοελληνικής Περσεφόνης. Και από το 1622, όταν και το ολοκλήρωσε ο Bernini, το γλυπτό προκαλεί ανάμικτες αντιδράσεις στο κοινό, το οποίο, από το 1908 μπορεί να το θαυμάσει από κοντά στο μουσείο του Πάρκου Borghese, στη Ρώμη.






2. Πέτρα (Γερμανία, 2010)

Ένα εξαιρετικά ρεαλιστικό, σχεδόν νατουραλιστικό «γλυπτό», του νεαρού Γερμανού καλλιτέχνη Marcel Walldorf δεν έχει σταματήσει να πυροδοτεί έντονο προβληματισμό και οξείες αντιπαραθέσεις για το εάν δικαιούται να λογίζεται σαν έργο τέχνης. Για τους περισσότερους -και ιδίως τους Γερμανούς αστυνομικούς- η «Πέτρα» εξευτελίζει κάθε μηχανισμό αποκατάστασης της τάξης στην κοινωνία, καθώς αναπαριστά σε σιλικόνη και μέταλλο μια γυναίκα-ειδική φρουρό στην πιο ευάλωτη στιγμή της. Όταν δηλαδή, αναγκασμένη από τη φυσική ανάγκη του οργανισμού της, ανοίγει την πανοπλία της και χαμηλώνει τη λεκάνη της σε βαθύ κάθισμα προκειμένου να ανακουφίσει την ουροδόχο κύστη της, προφανώς σε δημόσιο χώρο. Η «Πέτρα» του σκανδάλου εκτίθεται στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Δρέσδης, στη Γερμανία και, εκτός από το ανάθεμα, έχει αποσπάσει σημαντικά βραβεία.






3. Συντριβάνι (Γαλλία, 2018)

Με ξεκάθαρα φεμινιστικό χαρακτήρα, το «Συντριβάνι» της Γαλλίδας γλύπτριας Elsa Sahal κοσμεί μια μικρή τεχνητή λίμνη σε πάρκο της πόλης Ναντ, στη Γαλλία. Συμβολίζει τη χειραφέτηση και τον αγώνα για τη χειραφέτηση των γυναικών, επιδιώκοντας να διεγείρει έντονα συναισθήματα στο κοινό -ακόμη και δια της αποστροφής προς την απεικόνιση της ούρησης.





4. Κάθισμα (Βρετανία, 1969)

O Βρετανός καλλιτέχνης Allen Jones προκάλεσε θύελλα οργίλων αντιδράσεων το 1969, όταν παρουσίασε το έργο του «Κάθισμα», το οποίο είναι μια κούκλα ξαπλωμένη ανάσκελα και σε στάση πλήρους, δουλοπρεπούς υποταγής. Η πίσω πλευρά των μηρών της λειτουργεί σαν βάση για ένα τετράγωνο μαξιλάρι, πάνω στο οποίο -θεωρητικά- μπορεί καθένας να καθίσει. Το Μάρτιο του 1986, στην Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας μια ομάδα ακτιβιστών εισέβαλε στην γκαλερί Tate του Λονδίνου όπου και εξετίθετο το «Κάθισμα» και το περιέλουσε με οξύ, προξενώντας εκτεταμένες ζημιές στο έργο. Ωστόσο, ο Allen Jones δεν πτοήθηκε και συνέχισε να παράγει έργα, επιβεβαιώνοντας σύμφωνα με τους επικριτές του ότι «χρησιμοποιεί τις γυναίκες σαν αντικείμενα και τα αντικείμενα σαν γυναίκες».





5. Δέντρο (ΗΠΑ, 2014)

Στην πλειονότητά τους όσοι το αντίκρισαν κάποια ημέρα μπροστά τους στην πλατεία Vendôme των Παρισίων, σοκαρίστηκαν, καθώς δεν είδαν κάτι άλλο εκτός από ένα κολοσσιαίο ερωτικό βοήθημα. Ορισμένοι, δε, ανέλαβαν απευθείας δράση, βανδαλίζοντας το έργο. Παρόλ' αυτά, για τον Αμερικανό καλλιτέχνη Paul McCarthy ο όλος αναβρασμός και ο κοπετός ήταν εκτός πραγματικότητας, μιας και το έργο του δεν είναι τίποτε άλλο από μια εναλλακτική πρόταση εορτασμού των Χριστουγέννων. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο όπως το φαντάστηκε ο McCarthy είναι ένα φουσκωτό γλυπτό ύψους 24 μέτρων.




6. Domestikator (Ολλανδία, 2014)

Το μουσείο του Λούβρου το θεώρησε σαν υπερβολικά τολμηρό, έως και ανεπίτρεπτα προκλητικό, εξού και το Domestikator το 2017 κατέληξε στον προαύλιο χώρο του μουσείου Pompidou. Αν και ενοχλημένος από την απόφαση των διοικούντων στο Λούβρο, ο δημιουργός της 12μετρης, ογκώδους σύνθεσης, ο Ολλανδός Joep van Lieshout κατάφερε εν τέλει να εκθέσει το έργο του στο Παρίσι. Μεγάλη μερίδα του κοινού και κριτικοί δεν διέκριναν το φιλοζωικό μήνυμα του καλλιτέχνη και τη δική του αντίληψη για το πώς εξημερώθηκαν τα ζώα από τον άνθρωπο. Το μόνο που είδαν, ήταν μια γιγαντιαία ανθρώπινη μορφή να σοδομίζει ένα τετράποδο. «Δεν βρίσκω κάτι σεξουαλικό στο έργο μου. Και δεν ξέρω τι θα μπορούσα να κάνω για να το κάνω λιγότερο σεξουαλικό» ήταν η ειλικρινής άποψη του van Lieshout.