Ποια είναι τα αίτια και χαρακτηριστικά της «κρίσης πανικού»

Η διαταραχή πανικού αποτελεί αγχώδης διαταραχή, η οποία εμφανίζεται μέσα από αιφνίδιες, αναπάντεχες και επαναλαμβανόμενες προσβολές άγχους
Τα τελευταία χρόνια κάνει όλο και περισσότερη αισθητή την παρουσία της ο όρος «κρίση πανικού».




Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η αναφορά σε αυτήν να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος προσπαθεί αγωνιωδώς να προσαρμόζεται στους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της σύγχρονης πραγματικότητας.
Μιας πραγματικότητας που τον θέλει να βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση και επιφυλακή άγρυπνο, αγχώδη και νευρωτικό "κυνηγό ευκαιριών" με στόχο την ανοδική κοινωνική κινητικότητα, την κοινωνικοοικονομική ανέλιξη και καταξίωση.


Παύει πλέον να αποτελεί απλώς μια ανοίκεια και απρόσιτη με εμάς επιστημονική αναφορά σε μια "ψυχολογική διαταραχή", αλλά ως ένα πρόβλημα που απασχολεί και ταλανίζει ανθρώπους με τους οποίους συνυπάρχουμε, είναι γύρω μας, δίπλα μας.
Τι σημαίνει ο όρος «κρίση πανικού»;
Τι είδους διαταραχή είναι αυτή;
Ποια είναι τα αίτια;
Τα συμπτώματα;
Οι συνέπειες και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Σ αυτά τα ερωτήματα θα προσπαθήσουμε να δώσουμε όσο το δυνατόν ορθές και κατατοπιστικές απαντήσεις.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά...

Η διαταραχή πανικού αποτελεί  αγχώδης διαταραχή, η οποία εμφανίζεται μέσα από αιφνίδιες, αναπάντεχες και επαναλαμβανόμενες προσβολές άγχους, δυσφορίας, δυσανασχέτησης, φόβου, αγωνίας και ενίοτε τρόµου. 
Πιο συγκεκριμένα, πηγή του "Kακού" μπορούν να θεωρηθούν... 

• Σημαντικά γεγονότα "ορόσημα". Γεγονότα "σταθμοί" (κυρίως δυσάρεστα, αλλά σπανιότερα...ευχάριστα) που επιφέρουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τον τρόπο που "βλέπουμε" τον εαυτό μας.
  

• Χρόνιες, υφέρπουσες καταστάσεις έντασης και άγχους. Για παράδειγμα χρόνια προβλήματα υγείας στο άμεσο περιβάλλον, ένας γάμος που "ναυαγεί", δυσαρέσκεια και ένταση στον επαγγελματικό τομέα, ανεργία, οικονομικά προβλήματα και συνηθέστερα ο συνδυασμός περισσοτέρων τέτοιων δυσχερών καταστάσεων.
  

• Η κατάθλιψη. Άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη παρουσιάζουν συχνά και κάποια αγχώδη διαταραχή. 
  

• Ουσίες ή φάρμακα. Όπως π.χ. οι αμφεταμίνες, η κοκαΐνη, ή ορισμένα υπνωτικά χάπια. Συνήθως οι διαταραχές σταματούν όταν σταματήσει η λήψη των ουσιών αυτών.
  

Τα συμπτώματα µε τα οποία εκδηλώνεται διαχωρίζονται σε σωµατικά (αίσθηµα έντονων παλµών, ταχυκαρδία, ταχυπαλμία, σφίξιμο ή δυσφορία στο στήθος, εφίδρωση, τρέμουλο, ναυτία, διαταραχή αναπνοής ή δύσπνοια, ζάλη και τάση λιποθυμίας κ.α.) και ψυχολογικά (αίσθηµα παραφροσύνης, αίσθημα απώλειας ελέγχου, ανεξέλεγκτος φόβος θανάτου, παράλυση άκρων κλπ).
Σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε ότι η συχνότητα εμφάνισης κρίσεων πανικού είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες (περίπου διπλάσια), ενώ εμφάνιση µεµονωµένων προσβολών πανικού στον γενικότερο πληθυσμό, κατά τη διάρκεια της ζωής του, φθάνει το 35%.
Η διαταραχή πανικού είναι μια χρόνια και επώδυνη ψυχικά και συναισθηματικά  κατάσταση που συχνά υπόκειται σε διακυμάνσεις των συμπτωμάτων. Μία αρχική κρίση πανικού μπορεί να την ακολουθήσει το χρόνιο άγχος, η γενικευμένη ανησυχία, ένταση ή θλίψη και γενικότερη έντονη συναισθηματική αστάθεια, με αποκορύφωμα την πυροδότητηση εκτεταμένου κύκλου ξαφνικών και αναπόδραστων κρίσεων.
Ορισμένα πρόσθετα αίτια στα οποία αποδίδεται η εμφάνιση της "Κρίσης Πανικού", είναι τα ακόλουθα:

- Η ιδιοσυγκρασία...
Υπάρχουν άνθρωποι ήπιοι και προσηνείς και άνθρωποι πιο νευρικοί, επιθετικοί, ευέξαπτοι, ευερέθιστοι. Άνθρωποι που έχουν μεγάλη προσαρμοστικότητα και αντοχή και άλλοι που «εξεγείρονται» με το παραμικρό.  Βέβαια, δεν σημαίνει ότι ένας γενικά ήρεμος άνθρωπος δεν μπορεί να έχει κάποιες φοβίες, ανασφάλειες, αδυναμίες κατά κανόνα όμως αυτές δεν θα πάρουν τις διαστάσεις που λαμβάνουν σε έναν πιο αγχώδη άνθρωπο. Γενικά, πάντως, άνθρωποι με υψηλό επίπεδο ευερεθιστότητας και χαμηλή ικανότητα προσαρμοστικότητας είναι πιο επιρρεπείς στο φόβο και το άγχος.

 

- Οι στρατηγικές για την αντιμετώπιση δυσκολιών... 
 Αν ο τρόπος του ανθρώπου που είναι ευάλωτος και εύθραυστος συναισθηματικά είναι περισσότερο παθητικός και βασίζεται στο να αποφεύγει καταστάσεις που τον τρομοκρατούν και του δημιουργούν σύγχυση και πανικό και παράλληλα αν επιμένει να στρέφεται στον εαυτό του και να βαυκαλίζεται με αρνητικές σκέψεις, τότε δημιουργεί προϋποθέσεις ευνοϊκές για διαταραχές φόβου και άγχους. 

 

- Η αυτοεικόνα...
Ο τρόπος δηλαδή που βλέπει τον εαυτό του ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος έχει την τάση να ανεβάζει τον πήχη των προσδοκιών που έχει από αυτόν και από τη ζωή του γενικά και της εμπιστοσύνης στις δυνατότητές του. Η αυτοεικόνα και η εμπιστοσύνη στον εαυτό είναι κάτι "επίκτητο", κάτι  που κτίζεται από την παιδική ηλικία σταδιακά μέσα από τις σχέσεις με τους γονείς. Για να το πούμε πολύ γενικά και απλουστευμένα, όσο περισσότερη αποδοχή και στήριξη είχε κάποιος στην πορεία του προς την αυτονομία και την αυτενέργεια, τόσο πιο θετική και σταθερή είναι η αυτοεικόνα του και αυτό γιατί γαλουχήθηκε και διαπαιδαγωγήθηκε  με βάση τις υψηλές ιδέες της  "αυτο-εκτίμησης" και της πίστης στις ατομικές δημιουργικές δυνάμεις με στόχο την προσωπική ανάπτυξη, την αυτοπραγμάτωση.

 

- Ο μιμητισμός...
Η αναπαραγωγή των τρόπων που έχει διδαχθεί (ή μιμηθεί) από τους γύρω του (κυρίως τους γονείς) για να αντιμετωπίζει καταστάσεις που προκαλούν φόβο. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιος να μάθει να φοβάται, επί παραδείγματι το ύψος, απλά και μόνο βλέποντας τη μητέρα του να το φοβάται.

 

- Κληρονομικότητας...
Παρατηρείται ότι είναι μεγαλύτερες οι πιθανότητες να εκδηλωθούν κρίσεις πανικού ή φοβίες σε ανθρώπους στων οποίων την άμεση οικογένεια υπάρχουν συγγενείς που πάσχουν ή έπασχαν κάποτε κι αυτοί. Επομένως, ο παράγοντας "βιολογική-γονιδιακή" προδιάθεση σε ορισμένους ανθρώπους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και  ενεργοποιείται μέσα από έντονα  συναισθήματα και σκέψεις.

- Συμβάντα, χώροι ή και καταστάσεις...  
Μπορεί να συνδέονται με κρίσεις πανικού και ως εκ τούτου, το άτομο αρχίζει να τους αποφεύγει και να "αποδρά" από τους χώρους και καταστάσεις που φέρουν ένα επώδυνο φορτίο αναμνήσεων, που καταρρακώνει και τραυματίζει συναισθηματικά το άτομο, με αποτέλεσμα η διαταραχή πανικού να εξελιχθεί σε μια άλλη σοβαρή αγχώδη διαταραχή και μέσα από μια ατέρμονη αλυσιδωτή αντίδραση ανάκλησης τραυματικών αναμνήσεων, εικόνων και εμπειριών να προσλάβει διαστάσεις αγοραφοβίας (δυσκοινωνικότητας ή κοινωνιοπαθητικότητας). 

Οι σκέψεις του ατόμου ότι "χάνεται", ότι "πεθαίνει", ότι παραλογίζεται ή χάνει τον έλεγχο και οδηγείται στην παράνοια σε συνδυασμό με παραισθήσεις, ότι δεν παύει να  έχει αίσθηση της πραγματικότητας και να χάνει σταδιακά την επαφή με το περιβάλλον, ότι  θα τρελαθεί δημιουργούν εκ νέου μια "απειλή", στην οποία ο εγκέφαλος αντιδρά ενισχύοντας αυτόματα  "μηχανισμούς άμυνας", κάτι που οδηγεί στην έξαρση και κορύφωση των συμπτωμάτων.

Αντιθέτως, εάν το άτομο αναγνωρίσει και αποδεχτεί ψύχραιμα, με ειλικρίνεια και νηφαλιότητα τα συμπτώματα σαν έκφραση έντονου άγχους που δεν θα τον βλάψει, τότε η κρίση πανικού θα υποχωρήσει συντομότερα, καθώς δεν θα τροφοδοτείται με επιπλέον φόβο. Εάν το άτομο ζητήσει θεραπεία με στόχο την ανάσχεση και συγκράτηση της συχνότητας εμφάνισης των συμπτωμάτων όσο το δυνατόν νωρίτερα, οι κοινωνικές κι επαγγελματικές δραστηριότητες του δεν θα επηρεαστούν σημαντικά, με αποτέλεσμα το άτομο να ζει μια φυσιολογική και πιο ήρεμη ζωή.

Σκιαγραφόντας το "προφίλ" αυτής της επίπονης και επίμονης αγχώδους διαταραχής, θα διαπιστώσουμε ότι  οι κρίσεις πανικού αιφνιδιάζουν και έρχονται απροσδόκητα ως απρόσκλητοι και ενοχλητικοί επισκέπτες στη ζωή του ανθρώπου, που το μόνο που κάνουν είναι τον καταλαμβάνουν εξ΄απήνης, να τον βρίσκουν απροετοίμαστο, να τον βασανίζουν, να του στραγκαλίζουν κάθε διάθεση για δημιουργία, δραστηριοποίηση για ζωή, να τον ακινητοποιούν και να το καθιστούν δέσμιο συναισθημάτων, ματαιότητας, αναξιότητας,  απελπισίας, φοβίας, καταδίωξης, καχυποψίας, ψυχικού κλονισμού, απώλειας εμπιστοσύνης,  με επακόλουθο εμμονές να τον ταλαιπωρούν μέχρι τελικής πτώσεως, με κίνδυνο η  παρανοϊκότητα να στοιχειώσει ισόβια τη ζωή του πάσχοντος ως επιζήμιος και ψυχοφθόρος συνοδοιπόρος.

Ένας τρόπος, συνεπώς,  να κατανοήσουμε την επερχόμενη κρίση είναι να αφουγκραστούμε την εσωτερική μας ψυχική κατάσταση, την όποια ένταση η οποία μπορεί να πηγάζει από αυξημένη πίεση λόγω παρατεταμένων δυσκολιών, δυσχερειών και αντιξοοτήτων στην προσωπική ή την επαγγελματική ζωή. Ίσως να αποτελεί την έκφραση δυνατών συναισθημάτων, πόνου και οδύνης  προερχόμενο από απώλεια, ή θυμό από γεγονός που το άτομο αρνείται να παραδεχτεί. Τα καταπιεσμένα, μη εκδηλούμενα συναισθήματα δεν εξαφανίζονται ως δια μαγείας. Αντίθετα, δημιουργούν έντονη εσωτερική πίεση και ένταση η οποία κάποια στιγμή θα εκτονωθεί με τη μορφή εκρήξεως (κρίση πανικού).

Υπό το κράτος της κρίσης πανικού, η προσοχή των ατόμων εστιάζεται πλήρως στα σωματικά τους συμπτώματά, επιδεινώνοντας το αίσθημα απώλειας ελέγχου  της σωματικής και ψυχικής υπόστασής τους, που με τη σειρά του επιτείνει την ήδη βεβαρημένη κατάσταση του ατόμου. 

Οι λόγοι που κάποιοι άνθρωποι εμφανίζουν κάποια στιγμή στη ζωή τους διαταραχή πανικού (αγχώδεις διαταραχές), έχουν να κάνουν με την ιδιοσυγκρασία τους, τις στρατηγικές που έχουν υιοθετήσεις και ακολουθούν για την αντιμετώπιση δοκιμασιών της καθημερινότητας. Στη μακρά λίστα των αιτιών που συντείνουν στο "ξύπνημα" της εφιαλτικής κατάστασης πανικού, παροξυσμού, παράνοιας και ψυχοσυναισθηματικού εκτροχιασμού, μπορούμε να συμπεριλάβουμε το στοιχείο της αυτοεκτίμησης και της αυτοεικόνα τους, της βιολογικής προδιάθεσης, της κληρονομικότητας καθώς και τους τρόπους συμπεριφοράς που έχουν από παιδιά διδαχθεί για την αντιμετώπισης στρεσογόνων καταστάσεων  κ.α.

Στην αποτελεσματικότερη διάγνωση για καίριο πλήγμα μίας κρίσης πανικού βοηθά η διερεύνηση κι η αντιμετώπιση των βιολογικών αιτιών (νευροφυσιολογικοί μηχανισμοί, όπως τους αποκαλούν οι γιατροί) που πυροδοτούν το άγχος, η διερεύνηση του ενδεχομένου το άγχος να εκδηλώνεται στο πλαίσιο μιας έκρυθμης  ψυχικής διαταραχής, η οποία χρήζει συνολικότερης κι ειδικότερης αντιμετώπισης, η διερεύνηση εάν το άγχος αποτελεί "περιπτωσιακή" και τυχαία αντίδραση του ατόμου στις παρούσες συνθήκες της ζωής του, οι υποστηρικτικές δυνατότητες του περιβάλλοντός του, καθώς και οι "μηχανισμοί της προσωπικότητάς¨ του, με τους οποίους προσπαθεί να διαχειριστεί την καθημερινότητα του.

Θα ήταν καλό να διαχωρίσουμε αυτό που συμβαίνει στο σώμα και το μυαλό αφότου ξεκινήσει η κρίση πανικού από την αιτία της κρίσης: οι κρίσεις πανικού ξεκινάνε συνήθως ξαφνικά κι ίσως ανεξήγητα. Ένας τρόπος, συνεπώς,  να κατανοήσουμε την επερχόμενη κρίση είναι η σαφής ένδειξη εσωτερικής ψυχικής ταραχής, η οποία μπορεί να προέρχεται από αυξημένη πίεση λόγω παρατεταμένων δυσκολιών στην προσωπική ή την επαγγελματική ζωή. Ίσως να αποτελεί την έκφραση ή και έκρηξη δυνατών και ανεξέλεγκτων συναισθημάτων πόνου προερχόμενο από απώλεια, ή θυμού από γεγονός που το άτομο αρνείται να παραδεχτεί.
 Τα καταπιεσμένα, μη αποδεκτά συναισθήματα δεν εξαφανίζονται ως δια μαγείας. Αντίθετα, δημιουργούν έντονη εσωτερική πίεση η οποία κάποια στιγμή θα εκτονωθεί με τη μορφή εκρήξεως (κρίση πανικού). Υπό το κράτος της κρίσης πανικού, η προσοχή των ατόμων απορροφάται πλήρως από τα σωματικά τους συμπτώματά, επιδεινώνοντας το αίσθημα απώλειας ελέγχου επί της σωματικής και ψυχικής υπόστασής τους, που με τη σειρά του επιτείνει την ήδη βεβαρημένη σωματική εκδήλωση.

Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει κρίση πανικού, έστω και μία φορά στη ζωή τους, χρειάζονται ιδιαίτερη στήριξη κι αντιμετώπιση.
Εκτός από την κατανόηση, υποστηρικτικά απαιτούνται:

• η δημιουργία θετικού, υποστηρικτικού και συμβουλευτικού περιβάλλοντος, που να καλλιεργεί και να εμπνέει ασφάλεια και εμπιστοσύνη στο πάσχον άτομο.
  

•  η ενδυνάμωση των δυνατών ψυχικών σημείων του ατόμου και απάλειψη των τρωτών και αδύναμων σημείων (weakness)
  

•  η ενδυνάμωση της "αυτοεκτίμησης" μέσω δραστηριοτήτων που παρέχουν ευκαιρίες για ανάδειξη δεξιοτήτων και που αναπτύσσουν τις δεξιότητες στρατηγικής  χειρισμού στρεσογόνων καταστάσεων.
  

• Πολύ καλά αποτελέσματα μπορεί επίσης να έχουν διάφορα είδη ψυχοθεραπείας. Ιδιαίτερα αποτελεσματικός έχει αποδειχτεί ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής με ψυχοθεραπεία. Oι συμπεριφοριστικές-γνωσιακές ψυχοθεραπείες αποσκοπούν στο να βοηθήσουν τον άνθρωπο που πάσχει από κρίσεις πανικού να αναγνωρίσει και να αποδυναμώσει τις αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές που προκαλούν και κλιμακώνουν το αίσθημα του φόβου και του πανικού. Εστιάζουν στο να μάθει να χαλαρώνει, να ελέγχει τα συμπτώματα, αλλά και να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις στις οποίες φοβάται ότι θα πάθει κρίση χωρίς να μπορεί να τις αποφύγει.
  

• Οι τεχνικές χαλάρωσης που μπορεί να προσφέρει επικουρικά η γιόγκα, η ύπνωση, το χαλαρωτικό μασάζ, οι ασκήσεις αναπνοής, είναι δυνατόν να αποβούν πολύ βοηθητικές για τους ανθρώπους που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές. 
  

Και να θυμάστε ότι είναι ευχάριστο να παρατείνεται η ζωή του ανθρώπου με όμορφες ελπίδες, που με χαρά κι αισιοδοξία γεμίζουν την ψυχή...!

του Λάσκαρη Κωνσταντίνου