Δεσμώτες του Φαλήρου

Λεπτομέρεια ομαδικής ταφής  ατόμων που έχουν υποστεί βίαιο θάνατο. Στους καρπούς τους διακρίνονται  οι μεταλλικοί κλοιοί - δεσμά

Εύρημα που προκαλεί δέος, χαρακτηρίζεται «συγκλονιστικό» για την εικόνα και την ερμηνεία του, ενώ αναμένεται να αποτελέσει ιστορική πηγή, είναι το πολυάνδριο με τους 80, προς το παρόν, δεσμώτες που αποκαλύφθηκε πριν από είκοσι ημέρες στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στο Δέλτα Φαλήρου.




Στο νότιο τμήμα του σκάμματος όπου διεξάγονται οι ανασκαφές, βρέθηκε η ομαδική ταφή. Χρονολογικά τοποθετείται την εποχή του Κύλωνα, από τις πιο ταραγμένες περιόδους της αρχαίας Αθήνας. Οι νεκροί είναι τοποθετημένοι με τάξη, ο ένας δίπλα στον άλλον.

Ταφή ιπποειδούς |

Ολοι έχουν μεταλλικά δεσμά στους καρπούς, πλην του τελευταίου ο οποίος έχει δεσμά στα πόδια. «Γεγονός που ίσως συνδέει το πολυάνδριο της Εσπλανάδας με τους αποτυμπανισμένους που αποκαλύφθηκαν εκεί κοντά έναν αιώνα νωρίτερα, το 1905», σύμφωνα με τη Στέλλα Χρυσουλάκη, έφορο αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων.
Η παρουσίαση των πρόσφατων ανακαλύψεων έγινε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και τα μέλη του εξέφρασαν πολλαπλώς τον επιστημονικό τους ενθουσιασμό για τα ευρήματα.
Ο πρώτος μήνας της νέας φάσης των ανασκαφών (1η έως 31 Μαρτίου 2016) αποδείχθηκε γόνιμος. Εντοπίστηκαν 268 ταφές. Οι περισσότερες είναι λακκοειδείς, υπάρχουν κιβωτιόσχημοι τάφοι και μία ταφή αλόγου που διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Επίσης εντοπίστηκαν ταφικά αγγεία, αμφορείς, πιθαμφορείς, υδρίες, όστρακα κ.ά.

Οινοχόη (650 - 625 π.Χ.) που βρέθηκε στην ομαδική ταφή |

Η εικόνα ωστόσο που κυριαρχεί είναι της ομαδικής ταφής των δεσμωτών. Είναι τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλον, ορισμένοι με το πρόσωπο προς το έδαφος και έχουν τα δεσμά περασμένα στα χέρια.
Το 50% των σκελετών που εξετάστηκαν δείχνουν ότι είναι άντρες, υγιείς, νεαρής ηλικίας και αν και νικημένοι, είναι θαμμένοι με σεβασμό, γεγονός που αποδεικνύει την αριστοκρατική τους καταγωγή, σύμφωνα με την εκτίμηση της υπεύθυνης της ανασκαφής, Στέλλας Χρυσουλάκη.
Ο τρόπος παράταξής τους και οι δύο οινοχόες από μικρές σπονδές που βρέθηκαν ανάμεσά τους, δείχνουν ότι δεν πρόκειται για κοινούς κατάδικους.
Παράλληλα τα δύο αγγεία δίνουν την ακριβή χρονολόγηση του τάφου που τοποθετείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αιώνα, δηλαδή 650-625 π.Χ. εποχή του Κύλωνα. Σε μια πρώτη υπόθεση λοιπόν, ο τάφος μπορεί και να συνδέεται με το Κυλώνειο Αγος (632 π.Χ.), όπως είπε ο καθηγητής Μανόλης Κορρές.
Θύματα μιας τέτοιας σύγκρουσης πιθανόν είναι οι νεκροί αριστοκράτες της ταφής. «Είναι η πρώτη φορά που ανακαλύπτουμε ένα τόσο τακτοποιημένο πολυάνδριο, ενώ χρονολογικά βρίσκεται τόσο κοντά σε αυτή την ταραγμένη περίοδο της Αθήνας», είπε η κ. Χρυσουλάκη.
Οι νέες αποκαλύψεις αλλάζουν τα δεδομένα στον χώρο. Μπορεί προς το παρόν να μην πάρθηκε καμία απόφαση, ωστόσο εκφράστηκαν απόψεις για την κατασκευή μουσειακού χώρου, in situ εγκατάστασης των ευρημάτων, η ανάγκη διατήρησης της εικόνας του πολυανδρίου ως συνόλου στη διάταξη που βρέθηκε κ.ά.

Εντυπωσιακά ευρήματα στο Δέλτα Φαλήρου

Οπως είπε η Στέλλα Χρυσουλάκη, «η Εφορεία θα προσπαθήσει να κάνει τα πάντα για να διασώσει τις αρχαιότητες» και υπογράμμισε την ανάγκη συνέχισης των ανασκαφών.
Σε ερώτηση των μελών του ΚΑΣ για τις προθέσεις του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος σχετικά με το εύρημα, η ίδια ανέφερε: «Δεν είναι μέσα στο πρόγραμμά τους. Θέλουν να περατώσουν το σύνολο του έργου και να το παραδώσουν στο ελληνικό Δημόσιο μέσα στο χρονοδιάγραμμά του».
Τόνισε ότι η ανασκαφή συνεχίζεται μόνο με το προσωπικό της Εφορείας καθώς τα υπόλοιπα μέλη έχουν απολυθεί. Πέρα όμως από τις προθέσεις του Ιδρύματος είναι θέμα βούλησης της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού η ανάδειξη των αρχαιοτήτων στο συγκεκριμένο σημείο.
Η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη χαρακτήρισε «πολύ σημαντικό το εύρημα». Προέταξε την ανάγκη της ασφάλειας των αρχαιοτήτων («είναι εκτεθειμένα, εδώ και έναν μήνα υπάρχει θέμα ασφάλειάς τους», είπε) και παρά την πίεση χρόνου, πρότεινε αυτοψία των μελών στον χώρο.
Η πρόταση έγινε αποδεκτή ομόφωνα. Το θέμα θα επανέλθει στο ΚΑΣ την ερχόμενη Τρίτη (η αυτοψία έγινε σήμερα), ενώ παράλληλα η Εφορεία πρέπει να καταθέσει μελέτη με την πλήρη πρότασή της.
Είναι χαρακτηριστικό πάντως ότι κατά τη συνεδρίαση ακούστηκε η άποψη: «Πρόκειται για συγκλονιστικό εύρημα που αγγίζει την Ιστορία και είναι δώρο στο συγκρότημα σύγχρονου πολιτισμού που ετοιμάζεται. Πρέπει οπωσδήποτε να διατηρηθεί γιατί δικαιώνει την επιστήμη της αρχαιολογίας».

Βασιλική Τζεβελέκου