Τα παγκόσμια πρωτοσέλιδα του 19ου αιώνα

Οι πηχυαίοι τίτλοι των εφημερίδων μιας άλλης ένδοξης εποχής!

Ποια ήταν άραγε τα γεγονότα που στιγμάτισαν τον πολύπαθο και αιματοβαμμένο 19ο αιώνα και έγιναν διεθνείς ειδήσεις, σε
μια εποχή μάλιστα που ούτε τηλεόραση ούτε ραδιόφωνο ούτε και ίντερνετ υπήρχαν;

Ξεχασμένες πια από καιρό και κάτω από τόνους σκόνης, οι ειδήσεις μιας άλλης εποχής προκαλούσαν τα ίδια ρίγη συγκίνησης στους αναγνώστες των εφημερίδων, που έμοιαζαν τότε με πυκνογραμμένους τοίχους συμπαγούς κειμένου.

Κι όμως, τα πρωτοσέλιδα είχαν την ίδια αίγλη με τα αντίστοιχα του 20ού και 21ου αιώνα, καθώς και τότε λάμβαναν χώρα πόλεμοι, συγκρούσεις και άλλα κοσμοϊστορικά γεγονότα που έκαναν τον κόσμο να αναρωτιέται σε τι κόσμο ζει! Και δεν είχε καν δει ακόμα τις ζοφερές αλλά και συναρπαστικές ειδήσεις του επόμενου αιώνα…




Εδώ δεν θα κάνουμε ωστόσο ένα πλήρες χρονολόγιο του 19ου αιώνα, θα μιλήσουμε αντίθετα για στιγμές που χαράχτηκαν στις μνήμες του αιώνα, αν και αναγκαστικά θα μείνουν έξω περισσότερα απ’ όσα θα περιληφθούν.

Μιλάμε εξάλλου για έναν αιώνα ανακαλύψεων, επαναστάσεων, πολέμων και εφευρέσεων με κοσμοϊστορικές συνέπειες για την κοινωνία, μιλάμε για τον αιώνα στον οποίο συνέβη η λεγόμενη Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση (1865-1900), τα μέσα μεταφοράς και οι τρόποι επικοινωνίας έγιναν μαζικότεροι και γρηγορότεροι και γενικά ο κόσμος άλλαξε με ταχύτητες πρωτόγνωρες για την οικουμένη…

Το πρώτο τρένο λειτουργεί στη Βρετανία (Φεβρουάριος 1804)



Όταν ο βρετανός εφευρέτης Richard Trevithick έβαλε τον πρώτο λειτουργικό ατμοκίνητο συρμό σε ράγες για να ενώσει το ορυχείο και σιδηρουργείο Pen-y-darren με τη γειτονική πόλη Abercynon στη νότια Ουαλία, δεν είχε καν ιδέα τι αντίκτυπο έμελλε να έχει η μόλις και μετά βίας πετυχημένη μηχανή του. Μέσα σε λίγες μόλις δεκαετίες από την πρώτη αυτή αισιόδοξη δοκιμή, τα επιβατικά τρένα θα γινόταν το Νο 1 μέσο μετακίνησης για εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες, μια εφεύρεση που θα άλλαζε δραστικά το τοπίο των μετακινήσεων, της βιομηχανίας και της ίδιας της κοινωνίας τελικά. Ο σιδηρόδρομος θα άγγιζε βέβαια τα χρυσά του χρόνια στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, εδώ μιλάμε όμως για τα ίδια τα θεμέλια της εφεύρεσης που συγκλόνισε τον κόσμο. Πώς να μη φτάσει η είδηση σε κάθε γωνιά της Δύσης (και όχι μόνο);

Ο Νέλσον νικά κατά κράτος τον γαλλικό και ισπανικό στόλο στο Τραφάλγκαρ (Οκτώβριος 1805)



Η τεράστια σε έκταση και αντίκτυπο ναυμαχία στα ανοιχτά του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ των δυτικών παραλίων της Ισπανίας που έλαβε χώρα στις 21 Οκτωβρίου 1805 έδωσε οριστικό τέλος στη γαλλική και ισπανική κυριαρχία στη θάλασσα, ανοίγοντας τον δρόμο στο Ηνωμένο Βασίλειο να μετατραπεί στη θαλασσοκράτειρα παντοκρατορία του 19ου αιώνα (έναν τίτλο που θα δεν θα έχανε παρά πολύ αργότερα, κρατώντας τον ακόμα και στο μεγαλύτερο τμήμα του 20ού αιώνα).

Η ναυμαχία έδωσε ταυτοχρόνως έναν νέο ήρωα στους Βρετανούς, τον ναύαρχο Οράτιο Νέλσον, ο οποίος σκοτώθηκε στις εχθροπραξίες και ξεπήδησε έτσι ως εθνικός ήρωας της Βρετανίας. Η σπουδαιότερη σε σημασία ναυμαχία των Ναπολεόντειων Πολέμων και αναμφίβολα η κορυφαία θαλάσσια μάχη του 19ου αιώνα έδωσε οριστικό τέλος στις ορέξεις του Ναπολέοντα για απόβαση στη Βρετανία, ενθρονίζοντας το Βασιλικό Ναυτικό στην κορυφή της θάλασσας. Τα 27 πλοία της βρετανικής αρμάδας έσπειραν όλεθρο στα 33 καράβια του ενωμένου γαλλο-ισπανικού στόλου, με τα νούμερα να παραμένουν ενδεικτικά: 22 βυθισμένα πλοία του εχθρού και κανένα για τους Άγγλους!

Όταν ο Νέλσον άφηνε την τελευταία του πνοή έχοντας ήδη εξασφαλίσει τη νίκη για την αρμάδα του, περνούσε αυτόματα στη στρατιωτική αθανασία της ευρωπαϊκής ιστορίας. Όσο για τη ναυμαχία του 1805, αυτή άλλαξε τον ρου της παγκόσμια ιστορίας, όταν οι άγγλοι ναυτικοί κατατρόπωσαν τους Γάλλους και τους Ισπανούς, όλοι τους πάνω στα πιο τρομερά πολεμικά πλοία της εποχής, τα λεγόμενα πλοία γραμμής…

Ο Ναπολέων ηττάται στο Βατερλό (Ιούνιος 1815)



Μια από τις αποφασιστικότερες μάχες σε ολόκληρη τη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία έλαβε χώρα στο Βατερλό του Βελγίου, εκεί δηλαδή που οι ενωμένες αγγλο-ολλανδικές δυνάμεις του δούκα του Ουέλιγκτον συνάντησαν τον πρωσικό στρατό ώστε να αντιπαρατεθούν με τα στρατεύματα του γάλλου στρατηλάτη. Η μάχη που έμελλε να περάσει στην καθομιλουμένη ως ταυτόσημο της απόλυτης ήττας έλαβε χώρα στις 18 Ιουνίου 1815 στην ύπαιθρο της Φλάνδρας, δίνοντας οριστικό τέλος στα επεκτατικά πλάνα του Βοναπάρτη, όντας η τελευταία μοιραία μάχη που θα τον έφερνε όχι μόνο εκτός εξουσίας αλλά και στην εξορία στη Νήσο Αγία Ελένη.

Ο αποκαλούμενος Έβδομος Συνασπισμός των αγγλο-πρωσικών δυνάμεων θέλησε να εξαφανίσει μια και καλή το φάντασμα του Βοναπάρτη που πλανιόταν πάνω από τη χαροκαμένη Ευρώπη, καθώς η επιστροφή του στον θρόνο της Γαλλίας (οι λεγόμενες «Εκατό Μέρες») έκανε την ήπειρο να μυρίζει και πάλι μπαρούτι. Κι έτσι ο Ναπολέων αποφάσισε να χτυπήσει Άγγλους και Πρώσους πριν τα στρατεύματά τους ενωθούν με τις υπόλοιπες δυνάμεις του Συνασπισμού και επιδοθούν σε ολομέτωπη επίθεση κατά της Γαλλίας, αν και υπολόγισε χωρίς τον ξενοδόχο, ήτοι τον Βρετανό Ουέλιγκτον και τον Πρώσο Μπλίχερ. Το Βατερλό μεταμόρφωσε τη Βρετανία σε ηγέτιδα δύναμη στην Ευρώπη για το υπόλοιπο του 19ου αιώνα, σηματοδοτώντας ταυτόχρονα το τέλος του μεγάλου στρατηλάτη, που θα πέθαινε λίγο αργότερα (1821) στην εξορία του στο απομονωμένο νησάκι…

Η Ελληνική Επανάσταση (Μάρτιος 1821)



Άλλο ένα αυτονομιστικό κίνημα δονεί την Ευρώπη και αυτή τη φορά είναι ο υπόδουλος ραγιάς που αποζητά τον λυτρωτικό άνεμο της ελευθερίας. Τον Φεβρουάριο του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει στο Ιάσιο της Μολδαβίας, το πνευματικό κέντρο του ελληνισμού, την επίσημη έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες με την επαναστατική του προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος». Έναν περίπου μήνα αργότερα, στις 25 Μαρτίου 1821, τη συμβολική ημερομηνία έναρξης της ελληνικής επανάστασης, ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τους επαναστάτες στη Μονή της Αγίας Λαύρας.

Οι επαναστάτες είχαν εισέλθει από τις 23 Μαρτίου στην Πάτρα και κήρυξαν τον αγώνα στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης απελευθερώνουν την Καλαμάτα από τους Τούρκους, η Υψηλή Πύλη προβαίνει σε αντίποινα απαγχονίζοντας τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε' στην Κωνσταντινούπολη και τα θεμέλια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων μπαίνουν για τα καλά. Είναι οι πρώτες πράξεις ενός ένδοξου αγώνα που περαιτέρω περιγραφές δεν σηκώνει…

Ο Μεγάλος Ιρλανδικός Λιμός (1845-1853)



Μια ασθένεια πλήττει τις πατατοκαλλιέργειες της Ιρλανδίας στα τέλη του καλοκαιριού του 1845, προκαλώντας έναν από τους χειρότερους λιμούς που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Με το 33% του ντόπιου πληθυσμού να βασίζεται στην πατάτα ως κύριο διατροφικό μέσο, το ξέσπασμα της επιδημίας στην καλλιέργειά της θα πυροδοτούσε μαζική λιμοκτονία, που θα διαρκούσε μέχρι το 1853 (η χρονιά του 1847 χαρακτηρίστηκε ως «Μαύρο ’47»).

Ήταν βέβαια και οι χειρισμοί των Βρετανών που θα επέτειναν το πρόβλημα: την ώρα που ο καθολικός πληθυσμός της χώρας καταπιεζόταν από τον αγγλικό ζυγό χωρίς να έχει τη δυνατότητα να κατέχει ή να μισθώνει γη, ο βρετανικός στόλος θα απέτρεπε κάθε αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας από άλλα έθνη, αφήνοντας τη χώρα στην ολοκληρωτική καταστροφή: 2 εκατομμύρια άνθρωποι εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα στην περίοδο του λιμού, με τη μεγαλύτερη μάζα να μετακινείται στις ΗΠΑ, και ο φόρος αίματος ανήλθε το 1853 σε 1,5 εκατομμύριο θύματα. Συνολικά, ο πληθυσμός της Ιρλανδίας συρρικνώθηκε κατά 25%...

Η «Άνοιξη των Εθνών» με τη λαίλαπα των ευρωπαϊκών πολέμων (1848)



Το 1848, ένα από τα σημαντικότερα έτη στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, ξέσπασαν τόσες επαναστάσεις και επικράτησε τέτοιος αναβρασμός στην ήπειρό μας που το τραγικό έτος έμεινε στα κιτάπια ως «Άνοιξη των Εθνών» και «Χρονιά των Επαναστάσεων»! Το επαναστατικό κύμα που σάρωσε την ευρωπαϊκή ήπειρο και στράφηκε κατά της ηγεμονίας πρωτοεκδηλώθηκε στη Σικελία, πριν γενικευτεί στην Ιταλία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Αυστριακή Αυτοκρατορία, με τις συνέπειές του να αγγίζουν 50 σχεδόν χώρες και να εξαπλώνονται τελικά ακόμα και στη Λατινική Αμερική!

Όλα τα δημοκρατικά και αντιφεουδαρχικά κινήματα καταπνίγηκαν τελικά στο αίμα και την καταστολή, με τις αντιδραστικές δυνάμεις να επιστρέφουν την Ευρώπη στη νομιμότητα. Καταρχάς, είχαμε το τοπικό αυτονομιστικό κίνημα που εκδηλώθηκε στη Σικελία τον Ιανουάριο του 1848 και αμέσως μετά, στις 24 Φεβρουαρίου, ακολούθησε η Γαλλία, πριν ο επαναστατικός πυρετός απλωθεί σαν επιδημία στην Ευρώπη και χτυπήσει Ρωσία, Ισπανία αλλά και σκανδιναβικές χώρες. Στη Μεγάλη Βρετανία το επαναστατικό πνεύμα αποκρυσταλλώθηκε σε άλλη μια δημοκρατική εξέγερση των Ιρλανδών, ενώ στο Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Δανία κατέληξε σε ειρηνικές μεταρρυθμίσεις σε ήδη υπάρχοντες θεσμούς. Δημοκρατικές εξεγέρσεις ξέσπασαν στις πρωτεύουσες τριών στιβαρών μοναρχιών, με τις κυβερνήσεις των Παρισίων, της Βιέννης και του Βερολίνου να παρακολουθούν αποσβολωμένες με τον φόβο περαιτέρω κλιμάκωσης των κινητοποιήσεων (η επανάσταση πέτυχε μόνο στη Γαλλία).

Και βέβαια η εξέγερση των Ούγγρων ήταν η σημαντικότερη μιας σειράς επαναστάσεων (Βοημία, Ιταλία) που εκδηλώθηκαν στην επικράτεια της Αυστρίας, ευνοημένες από τον γενικότερο αυτονομιστικό ξεσηκωμό. Ο αυστριακός αυτοκράτορας, βλέποντας τα απελευθερωτικά κινήματα να φτάνουν ως τις πύλες της Βιέννης, ενέδωσε στις πιέσεις και χορήγησε μια σειρά 31 χαλαρότερων νόμων (Απριλιανοί Νόμοι). Στην Πρωσία, ο βασιλιάς που ηγήθηκε του κινήματος για την ενοποίηση της Γερμανίας ύψωσε την τρίχρωμη σημαία ως σύμβολο της ενοποιημένης χώρας. Η Ευρώπη σε γενικό αναβρασμό λοιπόν και όλα αυτά μέσα σε μόλις μία χρονιά!

Ο Πόλεμος της Κριμαίας (Μάρτιος 1854)



Ο Κριμαϊκός Πόλεμος ξεκίνησε ως μια διαμάχη μεταξύ των ρώσων ορθόδοξων μοναχών και των γάλλων καθολικών αναφορικά με το ποιος θα είχε το προβάδισμα στους Αγίους Τόπους. Ο Τσάρος Νικόλαος Α’ της Ρωσίας διεκδίκησε το δικαίωμα να προστατεύσει τη χριστιανική κοινότητα και τις κτίσεις στους Αγίους Τόπους και προκειμένου να υποστηρίξει τις θέσεις του μετακίνησε στρατεύματα στη Βλαχία και τη Μολδαβία, τμήμα τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατόπιν, ο ρωσικός στόλος κατέστρεψε τουρκικό στολίσκο στη Σινώπη της Μαύρης Θάλασσας και σε μια πρώιμη έξαρση της προπαγάνδας, η γαλλο-ρωσική διαμάχη για τους Αγίους Τόπους μετατράπηκε στην άμεση αιτία του Κριμαϊκού Πολέμου.

Από τη μία λοιπόν πλευρά, Αγγλική Αυτοκρατορία, Γαλλική Αυτοκρατορία και Οθωμανική Αυτοκρατορία (και το βασίλειο της Σαρδηνίας!) και από την άλλη μόνη η Ρωσική Αυτοκρατορία. Η Αγγλία εντάχθηκε στην πολεμική προσπάθεια γιατί η Ρωσία επιδίωξε να ελέγξει τα Δαρδανέλια και κατά συνέπεια τις διαδρομές της Μεσογείου. Αν και νικητής αναδείχθηκε τελικά ο συνασπισμός των κρατών, εντούτοις ο συγκεκριμένος πόλεμος καταγράφηκε ιστορικά ως ο πόλεμος στον οποίο η Βρετανία υπέπεσε σε σωρεία στρατηγικών λαθών και επέδειξε στρατιωτική ανωριμότητα και ανύπαρκτη υποστήριξη.

Παράλληλα όμως είναι ο πρώτος πόλεμος στον οποίο αναπτύχθηκαν στρατιωτικά νοσοκομεία και καλύφθηκε δημοσιογραφικά από πολεμικούς ανταποκριτές! Ήταν πράγματι η σύρραξη στην οποία έλαβαν μέρος οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής, καθώς ο μακροχρόνιος ανταγωνισμός συμφερόντων μεταξύ των κραταιών ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών για επιρροή και εκμετάλλευση των ανατολικών εδαφών της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε κλιμακωθεί πια σε ολομέτωπη σύγκρουση…

Ο Παστέρ καταλήγει στην παστερίωση (1856)



Ο «πατέρας της μικροβιολογίας» που μας κληροδότησε την παστερίωση και τον εμβολιασμό έβαλε την επιστήμη κάτω από το μικροσκόπιο και αποκάλυψε τη δράση των μικροοργανισμών. Από τη δική του πειραματική εργασία πάνω στη ζύμωση θα ξεπηδούσε η παστερίωση, ο τρόπος δηλαδή να απαλλαγεί ένα υγρό (αλκοόλ, ξύδι, γάλα κ.λπ.) από τα νοσογόνα βακτήρια που το κάνουν να «χαλάει». Και βέβαια από τις ασίγαστες δοκιμασίες του στη θεωρία των μικροβίων θα γινόταν κοινός τόπος ότι τα βακτήρια προσβάλλουν και τους ζωικούς οργανισμούς, οδηγώντας τον τελικά στην ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολιασμών για μια σειρά από λοιμώδεις νόσους, όπως η λύσσα, ο άνθρακας, η ευλογιά, η φυματίωση κ.λπ.

Ο πρωτοπόρος της χημείας και πρωτεργάτης της μικροβιολογίας και της ανοσολογίας θα στεκόταν φάρος με τις αξιοσημείωτες τομές που εισήγαγε στην επιστημονική σκέψη, αποκαλύπτοντας τις αιτίες για μια σειρά από παθήσεις και σκαρώνοντας αποδοτικές θεραπείες που θα έσωζαν έκτοτε αναρίθμητες ανθρώπινες ζωές. Κι όλα ξεκίνησαν όταν ο Παστέρ έβαλε κάτω από το μικροσκόπιό του την πρώτη καλλιέργεια ιών.

Ο σπουδαίος επιστήμονας, εργαζόμενος στο πλαίσιο της θεωρίας των μικροβίων -την οποία δεν συνέλαβε φυσικά ο ίδιος αλλά ανέπτυξε περαιτέρω, πείθοντας τελικά την επιστημονική κοινότητα για την πραγματικότητα των νοσογόνων μικροοργανισμών-, απέδειξε ότι μικρόβια όπως τα βακτήρια ήταν υπεύθυνα για το ξύνισμα του κρασιού, της μπίρας, ακόμα και του ξιδιού και του γάλακτος. Ήταν πια έτοιμος να αναπτύξει μια τεχνική αφαίρεσης των μικροβίων μέσω βρασμού, που θα έπαιρνε το όνομά του και θα γινόταν κοινός τόπος στα πέρατα της οικουμένης: η παστερίωση! Ο ίδιος ολοκλήρωσε την πρώτη σειρά επιτυχημένων δοκιμασιών του στις 20 Απριλίου 1862…

Ο Κάρολος Δαρβίνος αρθρώνει τη θεωρία της εξέλιξης (1859)



Ήταν η δημοσίευση του κοσμοϊστορικού συγγράμματος του άγγλου φυσιοδίφη για την «Καταγωγή των Ειδών» που έκανε τις αλλοτινές καλές φίλες επιστήμη και θρησκεία να μετατραπούν σε σκληροπυρηνικούς εχθρούς! Η ανατρεπτική θεωρία του Δαρβίνου ότι η ζωή εξελίσσεται μέσα στο διάβα του αχανούς γεωλογικού χρόνου ερχόταν σε τραγική και ασυμβίβαστη αντίθεση με τα κηρύγματα του χριστιανισμού ότι ο κόσμος και όλη του η ύπαρξη ήταν θείο δώρο μερικών μόνο χιλιάδων ετών ζωής.

Οι επιπτώσεις του πονήματος μόνο κατακλυσμιαίες μπορούσαν να λογιστούν και ήρθαν κι αυτές να προστεθούν στην Επιστημονική Επανάσταση και την απομάγευση του κόσμου μας. Μια νέα και σαφώς πιο «γήινη» και λογική γενιά επιστημόνων ερχόταν ολοταχώς να ανατρέψει παραδεδομένες πίστεις χιλιετιών και να επιβεβαιώσει στην πράξη τις εμπειρικές παρατηρήσεις του αιρετικού φυσιοδίφη. Η χρονιά του 1859 στιγμάτισε τον κόσμο όσο λίγες…

Η δολοφονία του αμερικανικού προέδρου Αβραάμ Λίνκολν (Απρίλιος 1865)



Είναι γεγονός ότι ό,τι ήταν η δολοφονία του Κένεντι για τις ΗΠΑ του 20ού αιώνα ήταν ο φόνος του Λίνκολν στο Θέατρο Φορντ της Ουάσιγκτον το απόγευμα της 14ης Απριλίου για τον 19ο αιώνα. Δολοφονημένος στο απόγειο της δημοτικότητάς του και λίγες μόλις μέρες μετά το τέλος του αιματοβαμμένου εμφυλίου πολέμου της Αμερικής, προσωπικού στοιχήματος για τον ίδιο, ο χαμός του προέδρου σόκαρε τη χώρα και επέφερε τεράστιες επιπτώσεις στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ κατά τις επόμενες δεκαετίες.

Υπέρμαχος ο ίδιος της συμφιλιωτικής προσέγγισης προς τον ηττημένο Νότο, ο βίαιος χαμός του άνοιξε την πόρτα για πιο βάναυσες πολιτικές που είχαν πια τιμωρητική διάθεση, καθώς τα πικρόχολα αισθήματα των Βορείων αφέθηκαν πια ανεξέλεγκτα να κυριαρχούν καθ’ όλη τη διάρκεια του αιώνα. Αν είχε επιβιώσει ο Λίνκολν της δολοφονικής απόπειρας, η ανοικοδόμηση και το κοινό μέλλον Ένωσης και Συνομοσπονδίας θα ήταν σαφώς διαφορετικό, όπως διαφορετική θα ήταν ενδεχομένως και η πορεία των κοινωνικών κινημάτων διεκδίκησης των τελευταίων 150 ετών.

Η πρώτη δολοφονία αμερικανικού προέδρου δεν θα περνούσε στα «ψιλά» της παγκόσμιας ειδησεογραφίας, την ίδια στιγμή που στο περιθώριό της γεννήθηκε και ένας κολοσσός: ήταν το πρακτορείο ειδήσεων κάποιου Πάουλ Ρόιτερ που μετέδωσε πρώτο στην Ευρώπη το τηλεγράφημα για τον χαμό του Λίνκολν και ξεπήδησε έτσι ως μιντιακός κολοσσός Reuters!

Ο Νόμπελ εφευρίσκει τον δυναμίτη (1867)



Ο σουηδός εφευρέτης διέτρεξε με τη ζωή του μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας, αφήνοντας το στίγμα του μια και καλή στην οικουμένη. Ο άνθρωπος που έκανε ασφαλή τη νέα εκρηκτική ύλη της νιτρογλυκερίνης μέσω του δυναμίτη του έμελλε να γίνει πλούσιος, συμβάλλοντας ταυτοχρόνως στην κούρσα των εξοπλιστικών προγραμμάτων που θα χτυπούσε τις ευρωπαϊκές χώρες στον καιρό του. Τα αναρίθμητα εξοπλιστικά του εργοστάσια άλλαξαν το τοπίο του κόσμου, με τον ίδιο ωστόσο να παραμένει ειρηνιστής μέχρι το τέλος.

Τόσο ειρηνιστής μάλιστα που αποφάσισε να δωρίσει όλη του την περιουσία για τη χρηματοδότηση των σπουδαίων ομώνυμων βραβείων για τις αγάπες της ζωής του: τη λογοτεχνία, τη φυσική επιστήμη (φυσική, χημεία, ιατρική) και την ειρήνη. Ο Νόμπελ ήρθε για να αλλάξει τον κόσμο και το έκανε τόσο εν ζωή όσο και μετά τον θάνατό του. Πειραματιζόταν τουλάχιστον από το 1852 με την ασταθή νιτρογλυκερίνη, χωρίς όμως σημαντική επιτυχία. Από το 1863, επικεντρώθηκε με όλες του τις δυνάμεις στη νιτρογλυκερίνη, μπόλικες ωστόσο εκρήξεις μετά, περιλαμβανομένης και μίας (1864) που θα στερούσε τη ζωή στον αδερφό του Εμίλ και πολλούς ακόμα, πείθουν τις σουηδικές Αρχές ότι το προϊόν παραείναι επικίνδυνο, με την αστυνομία να απαγορεύει πλέον στον Νόμπελ κάθε πειραματισμό με την ουσία στα περίχωρα της πόλης! Κανένα πρόβλημα για τον Άλφρεντ, που απτόητος μετακινείται στην ύπαιθρο για να συνεχίσει τις έρευνές του: μέσα στη χρονιά (1864) τα καταφέρνει και είναι πια έτοιμος να κατασκευάσει μαζικά τη νιτρογλυκερίνη. Το 1867 πατεντάρει τη νέα εκρηκτική ύλη (και τον μηχανισμό) κάτω από το όνομα «δυναμίτης».

Για να μπορεί μάλιστα να πυροδοτεί τον δυναμίτη εφευρίσκει ταυτόχρονα και τον πυροκροτητή, που του έδινε τη δυνατότητα της ασφαλούς ανάφλεξης μέσω φιτιλιού. Το νέο πακέτο του δυναμίτη περιόρισε δραστικά το κόστος της ανατίναξης βράχων, κάνοντας ευκολότερη τη διάνοιξη τούνελ και καναλιών και διευκολύνοντας καθοριστικά τις οικοδομικές εργασίες. Η αγορά υποδέχτηκε τη νέα εφεύρεση με ανυπομονησία, την ίδια στιγμή που ο Νόμπελ αποδείχτηκε επιχειρηματικό δαιμόνιο. Μέχρι το 1865, το εργοστάσιό του κοντά στο Αμβούργο της Γερμανίας εξήγε δυναμίτη σε χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και στην Αυστραλία, ενώ στα επόμενα χρόνια τα 90 εξοπλιστικά εργοστάσια και τα εργαστήρια του Νόμπελ θα έχουν παρουσία σε περισσότερες από 20 χώρες του πλανήτη…

Τα εγκαίνια της Διώρυγας του Σουέζ (Νοέμβριος 1869)



Ένα όνειρο χιλιετιών γίνεται πραγματικότητα: η απευθείας πλεύση από την Ευρώπη στην Ανατολή χωρίς να χρειάζεται πια ο γύρος της Αφρικής είναι γεγονός! Το πνευματικό παιδί του γάλλου μηχανικού Ferdinand de Lesseps, η διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ, έφερε κοντά Δύση και Ανατολή προκαλώντας κατακλυσμιαίες συνέπειες στο εμπόριο. Η οικουμένη ήταν πια μικρότερη από κάθε άλλη φορά, αν και στον θλιβερό απόηχο του μνημειώδους γεγονότος μια σειρά από λαμπρά αφρικανικά λιμάνια θα ερήμωναν πλέον καθώς κανένα εμπορικό δεν χρειαζόταν τώρα να περνά από κει, αφού το όλο έργο έγινε ακριβώς για την παράκαμψη της Μαύρης Ηπείρου.

Ο κατασκευαστικός άθλος της διάνοιξης του Σουέζ έπρεπε να περιμένει μέχρι το 1912 για να δει κάτι ανάλογο σε κοσμοϊστορικές συνέπειες, τη διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά δηλαδή, το τελευταίο βήμα για να γίνει ο πλανήτης παγκόσμιο χωριό. Και κάτι ακόμα: κατά την ημέρα του εγκαινιασμού του απίστευτου κατασκευαστικού άθλου, ο Τζουζέπε Βέρντι είχε ήδη γράψει την όπερά του για την επίμαχη στιγμή, που δεν ήταν άλλη από την «Αΐντα»…

Ο Μπελ εφευρίσκει το τηλέφωνο (Μάρτιος 1876)



Στη σημερινή φορητή επικοινωνία είναι εύκολο να παραγνωρίσει κανείς τον ασύλληπτο αντίκτυπο που είχε η έλευση του τηλεφώνου πριν από 140 χρόνια. Το νέο μέσο που ερχόταν ολοταχώς να αλλάξει όσα ξέραμε από επικοινωνία μόνο με ενθουσιασμό δεν έγινε δεκτό, καθώς ο κόσμος είχε τον επίσης σπουδαίο τηλέγραφο για να κάνει τις απαραίτητες επικοινωνίες του.

Το τηλέφωνο του Μπελ υποσχόταν άμεση επικοινωνία διά φωνής σε πραγματικό χρόνο, κάνοντας τόσο τον Κώδικα Μορς όσο και τα παλιότερα συστήματα παρελθόν, αν και συνάντησε τα αρτηριοσκληρωτικά αντανακλαστικά του καιρού του. Όταν λοιπόν ο Γκράχαμ Μπελ πραγματοποίησε τον Μάρτιο του 1876 την πρώτη ενσύρματη πειραματική τηλεφωνική επικοινωνία στις ΗΠΑ, μεγαλοστέλεχος της Western Union έσπευσε να προβλέψει σε εσωτερικό υπόμνημα: «Αυτό το ‘‘τηλέφωνο’’ παραέχει πολλές ελλείψεις για να θεωρηθεί σοβαρό μέσο επικοινωνίας»! Κι έτσι όταν ο εφευρέτης της πρώτης λειτουργικής τηλεφωνικής συσκευής προσφέρθηκε να πουλήσει την πατέντα του στη Western Union έναντι 100.000 δολαρίων, αυτή όχι μόνο απέρριψε το μαραφέτι του, αλλά προέβη και στην ακόλουθη δήλωση:

«Δεν πιστεύουμε ότι αυτή η συσκευή θα μπορέσει ποτέ να στείλει αναγνωρίσιμο σήμα φωνής σε μια απόσταση αρκετών μιλίων. Ο Μπελ θέλει να εγκαταστήσει το τηλέφωνό του σε κάθε πόλη. Η ιδέα είναι ανόητη! Γιατί να θελήσει άλλωστε κάποιος να χρησιμοποιήσει την άκομψη και δύσχρηστη αυτή συσκευή όταν μπορεί απλώς να στείλει ένα μήνυμα στον τηλεγραφικό σταθμό και να έχει έτσι έτοιμο ένα καθαρογραμμένο μήνυμα σε κάθε μεγάλη πόλη των ΗΠΑ; Η συσκευή αυτή είναι απλώς ένα παιχνίδι … και δεν έχει καμία χρησιμότητα». Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία! Όσο για το τι είπε στο μοιραίο τηλεφώνημά του ο Μπελ στις 10 Μαρτίου 1876: «Γουότσον, έλα εδώ, σε χρειάζομαι»!

Οι αδελφοί Λιμιέρ στην πρώτη προβολή κινούμενων εικόνων (Δεκέμβριος 1895)



Τα αδέλφια της κινηματογραφίας Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ, που ήταν ταυτοχρόνως φωτογράφοι, χημικοί, εργοστασιάρχες, και εφευρέτες, έμελλε να μείνουν γνωστοί από τη δραστηριότητα με την οποία ασχολούνταν στο περιθώριο της κύριας δουλειάς τους και δεν ήταν άλλη από τη γέννηση του κινηματογράφου! Γιατί μπορεί μεν το περίφημο «Kinetoscope» του αμερικανού εφευρέτη Τόμας Έντισον να υπήρχε στον κόσμο τέσσερα ολόκληρα χρόνια πριν από την αντίστοιχη εφεύρεση των γάλλων πιονέρων, ήταν όμως η δική τους συνεισφορά, το «Cinematographe», που θα έκανε το σινεμά δημόσιο θέαμα!

Κι αν για τους αμερικανούς ιστορικούς τέχνης ο Έντισον είναι ο «πατέρας του κινηματογράφου», είναι οι γάλλοι εφευρέτες που μετέτρεψαν τη νέα τεχνική δυνατότητα σε έβδομη τέχνη, όχι μόνο εξελίσσοντας την πρώιμη και εν πολλοίς περιορισμένη εφεύρεση του Έντισον, αλλά παράγοντας και τα πρώτα (1.500!) ταινιάκια που θα έβλεπε ποτέ το κοινό στη σκοτεινή αίθουσα. Τόσο τεχνικά όσο και καλλιτεχνικά, η συνεισφορά τους στο σινεμά είναι σαφώς μεγαλύτερη. Οι Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ έκαναν βέβαια πολλά περισσότερα από το να ανακαλύψουν «απλώς» την κινούμενη εικόνα: βελτίωσαν τα φωτογραφικά μέσα και τις εμφανιστικές διαδικασίες της εποχής (τέλη 1800-αρχές 1900), παράγοντας μετρήσιμα και ποιοτικά αποτελέσματα που ήταν τόσο πρακτικά ώστε να έχουν εμπορική αξία.

Και βέβαια χάρισαν και τις πρώτες μαζικά προβαλλόμενες κινούμενες εικόνες, κατασκευάζοντας το πρώτο σύστημα προβολής που επέτρεπε τη μαζική παρακολούθηση του φιλμ. Κι έτσι, παρά την περίφημη ατάκα του Ογκίστ ότι «το σινεμά είναι μια εφεύρεση χωρίς μέλλον», οι ίδιοι το έκαναν δημόσιο θέαμα, εκεί στα τέλη του 1895, με τις μνημειώδεις σήμερα ανοιχτές προβολές τους σε παρισινό καφέ. Ήταν πράγματι η πρώτη δημόσια προβολή ταινίας σε πανί (κι αυτό γιατί το σύστημα του Έντισον απαιτούσε τεχνικά βοηθήματα και μπορούσε αποκλειστικά ένας κάθε φορά να παρακολουθήσει το προβαλλόμενο υλικό)…

Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων (Μάρτιος 1896)



Ο ολυμπισμός θα ήταν μακρινή ανάμνηση της κλασικής αρχαιότητας χωρίς το όραμα του βαρόνου Πιερ ντε Κουμπερτέν και μερικών ακόμα βέβαια φωτισμένων ανθρώπων της εποχής του. Το όνειρο του Γάλλου και των άλλων οραματιστών που προηγήθηκαν, όπως ο Δημήτριος Βικέλας, ήταν να ζωντανέψουν και πάλι τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο αδιαμφισβήτητο λίκνο τους, την Ελλάδα, έπειτα από διακοπή 1.500 ετών.

Κι έτσι την 25η Μαρτίου 1896, απομεσήμερο της εθνικής μας εορτής, πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας η τελετή έναρξης των «Πρώτων εν Αθήναις Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων», διά στόματος βασιλιά, εγκαινιάζοντας το σημαντικότερο κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία του παγκόσμιου αθλητισμού. Ο Κουμπερτέν, ο μεγάλος πρωτεργάτης και «πρύτανης» του ολυμπιακού ιδεώδους, συμμετείχε στους ιστορικούς αγώνες ως γραμματέας της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, με πρόεδρο τον Δημήτριο Βικέλα.

Ο Κουμπερτέν, ξεκινώντας ήδη από το 1890, εργάστηκε πυρετωδώς για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων: μετά την πρώτη αποτυχία του 1892, συγκάλεσε το Πρώτο Αθλητικό Συνέδριο στο Παρίσι το 1894, από τις διεργασίες του οποίου προέκυψε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, με σκοπό να εργαστεί υπέρ του ολυμπισμού. Ο Κουμπερτέν λειτούργησε ως δεύτερος πρόεδρος της ΔΟΕ μέχρι το 1925, όταν έγινε πια τιμητικά ισόβιος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής…