Τι είναι σημαντικό στη διδασκαλία της Γλώσσας;

Υπάρχει μια εμμονή όταν ασχολούμαστε με τη Γλώσσα, να επικεντρωνόμαστε στη λέξη και την ορθογραφία της, στη γραμματική και στο συντακτικό. Και τι δεν έχει γραφτεί για τις ορθογραφικές προτάσεις του Μπαμπινιώτη· για το παρεισφρέω
— όχι παρεισφρύω—· για το αν το ρήμα αφορώ συντάσσεται με την πρόθεση σε ή όχι· για το αν θα λέμε απλώς ή απλά και άλλα παρεμφερή. Χρήσιμοι είναι οι συγκεκριμένοι προβληματισμοί, αλλά από ένα σημείο και μετά χάνεται ο στόχος. Όλα αυτά πρέπει να υπηρετούν την παραγωγή και την κατανόηση του προφορικού και του γραπτού λόγου, αλλιώς δεν έχουν νόημα.

Αλλά δεν τελειώνει εδώ η ιστορία. Για να είναι κάποιος καλός χειριστής της γλώσσας — στην παραγωγή και στην κατανόηση— οφείλει να μάθει και άλλα πράγματα. Όσον αφορά την παραγωγή οι κυριότεροι, ίσως, παράγοντες είναι δύο: ο λόγος για τον οποίο γράφουμε ένα κείμενο και το αναγνωστικό κοινό. Τα καθορίζουν όλα: τον κειμενικό τύπο, το κειμενικό είδος, το ύφος, τα πάντα.

Άλλο σημαντικό κομμάτι είναι το ύφος. Αν και υπάρχουν πολλές απόψεις για το τι είναι ύφος, πρακτικά μπορούμε να το ορίσουμε ως το κριτήριο βάσει του οποίου επιλέγουμε τις λέξεις και τη σειρά τους. Λ.χ., άλλη αίσθηση μεταφέρει το «σκάστε, επιτέλους» και άλλη το «ησυχάστε, σας παρακαλώ». Καθορίζει όμως σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία του κειμένου.

Κι αν για τα παραπάνω, ίσως, κάπου, κάποτε να έχετε ακούσει ή διαβάσει κάτι, τι να πούμε για την κατανόηση του γραπτού λόγου... Άκρα του τάφου σιωπή... Μόνη εξαίρεση, το λεξιλόγιο — μα και γι' αυτό τα περιμένουμε όλα από τα αρχαία. Αδύνατον. Γιατί; Επειδή πολλές μα πάρα πολλές λέξεις είναι μεταγενέστερες των αρχαίων Ελλήνων. Αλλά ακόμα κι αν αποκτήσει κανείς ένα καλό λεξιλόγιο, από μόνο του δε φτάνει. Η κατανόηση κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης απαιτεί περισσότερες ικανότητες, όπως:

α) Την ικανότητα του ατόμου να συνοψίζει αυτά που διαβάζει, να βρίσκει την ουσία· να συντάσσει δηλαδή αυτόματα μια μικρή περίληψη του κειμένου που έχει διαβάσει.
β) Την ικανότητα του ατόμου να προβλέπει είτε τι θα πει στη συνέχεια ο συγγραφέας είτε — βάσει του τίτλου, των εικόνων, των διαγραμμάτων και άλλων στοιχείων— το περιεχόμενο του κειμένου.
γ) Την ικανότητα του ατόμου να θέτει ερωτήσεις οι οποίες απορρέουν από την κατανόηση του κειμένου. Οι συγκεκριμένες ερωτήσεις είτε μένουν αναπάντητες είτε γίνονται η αφορμή για την πραγματοποίηση έρευνας είτε ωθούν τον αναγνώστη να ασκήσει κριτική στον συγγραφέα, αποκαλύπτοντας νοήματα που δε φανερώνονται με την πρώτη ματιά.

Οι παραπάνω δεξιότητες, αλλά και άλλες που ο περιορισμένος χώρος ενός ιστολογίου δεν επιτρέπει να αναφέρω, οι οποίες αφορούν είτε την παραγωγή είτε την κατανόηση του γραπτού λόγου, φυσικά δεν αναπτύσσονται από μόνες τους· απαιτούν συστηματική και μακρόχρονη διδασκαλία. Το παράπονό μου είναι ότι αντί να ασχολούμαστε με αυτές, ασχολούμαστε με το γιατί στην αρχή της παρούσας παραγράφου δε σύνταξα το ρήμα αφορώ με την πρόθεση σε.
Θα άλλαζε κάτι αν το έκανα;

Μανώλης Κακλιδάκης