Αντιμετωπίζοντας την απώλεια ζωής

Οι ενδεδειγμένες μέθοδοι εξοικείωσης και ενημέρωσης ώστε να μη στιγματιστεί το παιδικό μυαλό από φόβους, απορίες και σκοτεινές φαντασιώσεις.Τα παιδιά έχουν τεράστιες δυσκολίες να συμ­βιβαστούν με την ιδέα του θανάτου και να τον αντιμετωπίσουν, παρόλη τη σχε­τική εξοικείωσή τους με αυτόν, μέσα από τις βίαιες ταινίες, τις ειδήσεις, τα βιντεοπαιχνίδια, ακόμα και τα παραμύθια. Ενα βασικό πρόβλημα είναι ότι δεν κατανοούν πλήρως τις επιπτώσεις τού να χάνει κανείς κάποιον κοντινό του. Ο θάνατος, δυστυχώς, είναι μέρος της ζωής, και όσο σκληρός και αν είναι, ένα μη ενημερωμένο παιδί μπορεί να μείνει γεμά­το απορίες, φόβους και φαντασιώσεις γι’ αυτόν.
Πώς θα του ανακοινώσει ένας γονέας τη θλιβερή είδηση; Ποιες απαντήσεις θα δώσει στα πολλά ερωτήμα­τα που μπορεί να έχει, αλλά και πώς θα το καθησυχάσει;


Το να αναγγείλει κανείς την είδηση ενός θανάτου σε ένα παιδί θέλει ειδικούς χειρισμούς. Το σημαντικότερο όμως είναι να χειρίζεται ο γονέας την έν­νοια της απώλειας ζωής ως ένα φυσιο­λογικό ενδεχόμενο, χωρίς κρυφές αλήθειες ούτε υπερβολικές δραματοποιήσεις. Καταρχάς η δυσάρεστη είδηση πρέπει να λέγεται στο παιδί αμέσως ή ύστερα από πολύ μικρό χρονικό διά­στημα, είτε από τον γονέα είτε από κά­ποιο άλλο πρόσωπο το οποίο εμπι­στεύεται. Είναι σημαντικό κατά τη διάρ­κεια της ενημέρωσης να υπάρχει σωματική επαφή ως μέσο συμπαράστασης και παρηγοριάς ανάλογο με τον βαθμό εξοικείωσης, όπως κράτημα του χεριού, άγγιγμα στον ώμο, ζεστή αγκαλιά. Οι λέξεις που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να είναι απλές, πραγματικές, αντικειμενικές και να λέ­γονται χωρίς φόβο. Ετσι, θα καταλάβει το παιδί όλη την αλήθεια. Ωραιοποιημένες φράσεις, όπως «πήγε στον ουρανό», «κάθεται στα σύννεφα», μπορεί να μπερδέψουν το μυαλό ενός παιδιού. Δεν θα πρέπει κανείς να φοβάται τις λέξεις «πέθανε» ή «πεθαμένος».




Στις πολλές ερωτήσεις που μπορεί να ακολουθήσουν, οι απαντήσεις πρέ­πει να είναι αληθινές. Οι ίδιες ερωτήσεις μπορεί να επαναλαμβάνονται συνεχώς για μια χρονική περίοδο. Για πολλά θέ­ματα σχετικά με την απώλεια της ζωής οι απαντήσεις είναι άγνωστες και για εμάς τους μεγάλους. Να μη φοβηθού­με, λοιπόν, να πούμε στο παιδί ότι δεν ξέρουμε την απάντηση. Ισως το πιο σημαντικό είναι να του δώσουμε τη δυ­νατότητα να εκφράσει αυτά που αι­σθάνεται, επιβεβαιώνοντάς του συνεχώς ότι το αγαπάμε. Το να δακρύσει κανείς την ώρα που πληροφορεί ένα παιδί για κάποιο τέτοιο γεγονός και ανθρώπινο είναι και φυσιολογικό. Δείχνει επίσης στο παιδί τι σημαίνει η απώλεια και για το άτομο που κάνει τη σχετική ενημέρωση. Είναι εξίσου σημαντικό να το διαβεβαιώσουμε ότι ο θάνατος του δικού του ανθρώπου δεν θα πρέπει να σχετίζεται με κάτι που εί­πε, σκέφτηκε ή έκανε (κάποια αταξία κ.λπ.), μια και τα παιδιά έχουν την τάση να ενοχοποιούν τους εαυτούς τους για τις πράξεις τους.




Πώς χειριζόμαστε τις ερωτήσεις τους

Πολλές φορές τα παιδιά ρωτάνε σε στιγμές που δεν το περιμένουμε. Καλό είναι λοιπόν να μην αιφνιδιαζόμαστε και να μην αλλά­ζουμε θέμα. Η συζήτηση μαζί τους σί­γουρα θα είναι δυσάρεστη, ωστόσο και απορίες θα λύσει και φόβους θα καθησυχάσει. Κυρίως όμως θα τους δώσει τη σιγουριά ότι τα υπολογίζουμε και ότι δεν είναι μόνα τους στον πόνο τους.

Μπορεί ένα παιδί να δει το σώμα του νεκρού;

Αν αισθάνεται άνετα, μπο­ρεί. Σίγουρα είναι μια δυσάρεστη στιγ­μή, όμως δεν παύει να αποτελεί μια πραγματικότητα. Αυτό, λοιπόν, μπορεί να γίνει μόνο ύστερα από υπομονετική προετοιμασία του παι­διού και αν το ίδιο δεν έχει αντίρρηση.

■ Στην ερώτηση «τι σημαίνει να είναι κάποιος πεθαμένος;» μια αληθινή αλλά ήπια απάντηση του τύπου «είναι κάποιος που δεν μπορεί να κουνηθεί, δεν ανα­πνέει και που ποτέ δεν θα ξυπνήσει» εί­ναι η ενδεδειγμένη.

■ Εάν το συμβάν είναι τόσο επώδυνο για τον γονέα ώστε να δυσκολεύεται να το συζητήσει, θα πρέπει να ενημερώσει σχετικά το παιδί και να του εξηγήσει το γιατί.

■ Οι ερωτήσεις του μπορούν να επεκταθούν και στο θέμα της κηδείας, όπως «τι είναι η κηδεία;». Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι: «Κηδεία είναι όταν μαζεύονται πολλοί άνθρωποι που γνώριζαν το άτομο που πέθανε, πάνε στην εκκλησία και προσεύχονται. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να κλάψουν. Ομως όλοι σκέφτονται έντονα και με αγάπη τον άνθρωπο αυτό».




Τι πρέπει να μας ανησυχεί σε ένα παιδί που πενθεί


■ Η παρατεταμένη αποχή από το παιχνίδι και τις φιλίες.

■ Οι επίμονες κατηγορίες προς τον εαυτό του ή άλλους ως υπεύθυνους για τον θάνατο.

■ Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (ναρκωτικά, ροπή για ατυχήματα) ή οι σκέψεις αυτοκτονίας.

■ Τα παρατεταμένα σοβαρά προβλήματα στη σχολική επίδοση.

■ Οι παρατεταμένες διαταραχές στη διατροφή ή και στον ύπνο (βουλιμία, ανορεξία, επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες).

Επειδή το δυσάρεστο νέο μπορεί να έχει επιπτώσεις στο παιδί, καλό είναι να ενημερωθεί και ο δάσκαλος στο σχο­λείο για τη δύσκολη φάση που περνά, ώστε να μπορέσει να συμβάλει στην ανακούφισή του. Τέλος, ενημερώστε το για το μέλλον του ή για τυχόν αλλαγές που θα προκύψουν στο περι­βάλλον του. Δείξτε κατανόηση, μοιρα­στείτε το άγχος που πιθανόν έχει και την ξαφνική ανασφάλειά του.

Καλό είναι να απευθυνθείτε σε κάποια συμβου­λευτική υπηρεσία. Στην Ελλάδα λει­τουργεί το συμβου­λευτικό κέντρο «Μέ­ριμνα». Οι ψυχολογικές υπηρεσίες του έχουν υποστηρικτικό χαρακτήρα και διευ­κολύνουν τα παιδιά, τους νέους και τις οικογένειες γενικά να προ­σαρμοστούν στις νέες συνθήκες που δημιουργούν η αρρώστια και ο θάνατος.